Με ιερό Μνημόσυνο στη Θεία Λειτουργία, που τελέστηκε στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω Βελβεντού, (Κυριακή, 17-12-2017) κατάθεση στεφάνων στο κοινό Μνημείο της πλατείας Αγίου Διονυσίου, σιγή ενός λεπτού και ψαλμώδηση από το σύνολο των πιστών του Εθνικού μας Ύμνου, τιμήθηκαν οι δεκάδες νεκροί του Ολοκαυτώματος του Δεκεμβρίου 1943 των ορεινών χωριών των Πιερίων ορέων (Παλαιογρατσάνου, Καταφυγίου, Αγίας Κυριακής) από τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής.
Στη Θεία Λειτουργία και στο ι. Μνημόσυνο έψαλε ο χορός των ψαλτών: Γιάννης Τζινίκος, Γιώργος Καραγιάννης, Γιάννης Παπαγόρας, Τάκης Στεφανόπουλος. Το ‘’Πάτερ ημών’’ απάγγειλε ο μαθητής Γυμνασίου Βελβεντού Λεωνίδας Ματόπουλος.
Το ιστορικό του Ολοκαυτώματος Δεκεμβρίου 1943, με την προσθήκη και ονομάτων φονευθέντων Βελβεντινών και Μοσχοχωριτών από τα στρατεύματα Κατοχής, διάβασαν οι μαθήτριες: Βασιλική Κουτλιάμπα Β’ Γυμνασίου Βελβεντού, Αναστασία Κουτλιάμπα και Βασιλική Μπιάλα ΣΤ’ Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού και η Μαρία Ματοπούλου φοιτήτρια νοσηλευτικής. Ποίημα του Γιάννη Παπαγόρα για τους νεκρούς του Ολοκαυτώματος διάβασε ο μαθητής Λεωνίδας Ματόπουλος.
Από την Τοπική Αυτοδιοίκηση στη Θεία Λειτουργία και στην εκδήλωση παρέστησαν: ο αντιδήμαρχος Θεόδωρος Κυριακίδης, οι δημοτικοί Σύμβουλοι Νίκος Τέτος και Ζήνων Παπαδημητρίου, ο πρόεδρος της Τ.Κ. Αγίας Κυριακής Δημοσθένης Κακούλης και ο πρόεδρος της Τ.Κ. Πλατανορέματος Γεώργιος Λαγογιάννης. Ευχές έστειλε ο πρόεδρος της Δ.Κ. Βελβεντού Δημήτριος Πιτσιάβας που ήταν ασθενής. Παρών και ο αστυνόμος Βελβεντού Στυλιανός Σταμπλιάκας.
Την τοπική εκπαίδευση εκπροσώπησαν: ο υποδιευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού Λάμπρος Κουτσιούκης και οι δασκάλες του ως άνω Σχολείου, Άννα Γεωργάκη, Κατερίνα Βάρνη, Κατερίνα Σόκουτη και Μαρία Στεφάνου.
Ο Μορφωτικός Όμιλος Παλαιογρατσανιτών ‘’Η ΓΡΑΤΣΑΝΗ’’ πρόσφερε κέρασμα και οι Γυναίκες της Ενορίας ετοίμασαν εδέσματα νηστίσιμα (κέικ, πίτες, σαρμαδάκια) για το κέρασμα (που ακολούθησε μετά την εκδήλωση) στο αρχονταρίκι.
Το ιστορικό του Ολοκαυτώματος Δεκεμβρίου 1943 (έρευνα – καταγραφή π. Κ.Ι.Κ.) που διάβασαν οι μαθήτριες στον ι. Ναό (17-12-2017) έχει ως εξής:
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ, ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ, ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗΣ. ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1943.
Το Δεκέμβριο του 1943 (από τη 12η Δεκεμβρίου και εξής) τα γερμανικά (ναζιστικά) στρατεύματα Κατοχής μπήκαν (όπως και στη χώρα μας) απρόσκλητα στα τρία ορεινά χωριά των Πιερίων, Παλαιογράτσανο, Καταφύγι και Αγία Κυριακή (προφανώς στο πλαίσιο των ‘’αντιποίνων’’) και έσπειραν τον όλεθρο και το θάνατο.
Έκαψαν εκκλησιές, σχολεία, σπίτια και ποιμνιοστάσια. Πυροβόλησαν και σκότωσαν εν ψυχρώ και εξ επαφής άοπλους ανθρώπους, που δεν είχαν καμιά σχέση με τις επιχειρήσεις των ανταρτών: γιαγιάδες ανήμπορες στα κρεβάτια, γυναίκες πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωναν το ψωμί για την οικογένειά τους. Έκαψαν πρόβατα. Κρέμασαν νέους. Έκαψαν ζωντανή γυναίκα, αφού την περιτύλιξαν με άχυρο. Ξεκοίλιασαν με τις ξιφολόγχες βοσκό.
13 άνθρωποι στο Παλαιογράτσανο, 22 στο Καταφύγι και 7 στην Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη), συνολικά 42, άοπλοι και αθώοι, έχασαν τη ζωή τους έτσι στα ξαφνικά, χωρίς να μάθουν ποτέ το ‘’γιατί’’.
Στο κάψιμο του Παλαιογρατσάνου τα θύματα ήταν 13:
Ο Νικόλαος Νικόπουλος, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.
Η Ασιμήνα Στεφάνου, κάηκε ζωντανή μέσα στο σπίτι της.
Ο Γεώργιος Γεργούλας, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.
Ο Κωνσταντίνος Ζέρβας. Τον πυροβόλησαν στο δρόμο.
Ο Δημήτριος Χριστοδούλου. Τον πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Αικατερίνη Ρήγα. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Μαρία Ματοπούλου. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Ο Δημήτριος Στεφάνου. Τον εκτέλεσαν στη θέση του παιδιού του. Οι Γερμανοί είχαν συλλάβει το γιο του. Τον πήγαν για εκτέλεση. Ο πατέρας παρακάλεσε να αντικαταστήσει το παιδί του. Συμφώνησαν. Ελευθέρωσαν το γιο. Εκτέλεσαν τον πατέρα..
Ο Λάμπρος Κουτσιούκης. Τον εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.
Η Ελένη Στεργιοπούλου. Την εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.
Η Ελένη Ματοπούλου. Την εκτέλεσαν στα Κάτω Αλώνια.
Ο Ιωάννης Ματόπουλος. Του κάψανε μαντρί και πρόβατα. Του βοσκού, του ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. Έπεσε κάτω και πέθανε ακαριαία.
Η Μαρία Γ. Μυλωνά, βρέφος 40 ημερών. Ξεπάγιασε από το κρύο μέσα στα χιόνια και τους πάγους. Πέθανε στο ξωκλήσι του Αη-Γιάννη.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου δόθηκαν (το 1985) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τους αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων: Δημήτριο Φικιάρη, Θωμά Στεργιόπουλο, Παύλο Παπανώτα, Γεώργιο Ράπτη, Παναγιώτη και Βασιλική Παπαγόρα, Νικόλαο Στεργιόπουλο και Γιάννη Στεργιόπουλο. Και από τον Στέφανο Γ. Μυλωνά-το 2001.
Στο κάψιμο του Καταφυγίου τα θύματα ήταν 22:
Ο Ιωάννης Τάτσης, ετών 22. Ήταν το πρώτο θύμα. Τον ‘’γάζωσαν’’ στο καραούλι που φύλαγε.
Ο Παύλος Μιρλιαούντας. Τον κρέμασαν στην πλατεία και μετά τον έκαψαν.
Ο Ιωάννης Τζιόκας. Τον πυροβόλησαν μέσα στο σπίτι του.
Η Μαρία Παπλιόρη, γιαγιά κατάκοιτη στο κρεβάτι. Την πυροβόλησαν στο κεφάλι εξ επαφής.
Η Αγνή Γκάτζιου. Την πυροβόλησαν.
Ο Δημήτριος Βλαχοδήμος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Φίτσιου. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Αικατερίνη Γκουτζιάνα. Την πυροβόλησαν.
Ο Αριστείδης Τσιουπλής. Τον πυροβόλησαν.
Η Ευθαλία Ζουζό. Την έκαψαν ζωντανή, αφού την τύλιξαν με άχυρα.
Η Αικατερίνη Ζουζό. Την πυροβόλησαν.
Ο Γρηγόριος Τσιτσιάνης. Τον πυροβόλησαν.
Ο Ευάγγελος Καράς. Τον πυροβόλησαν.
Ο Αστέριος Βαρβαρέζος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Βαρβαρέζου. Την πυροβόλησαν.
Ο Αστέριος Τσιάτσιος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Ψαροδήμου. Την πυροβόλησαν.
Η Ευγενία Ζαραμπούκα. Την πυροβόλησαν.
Ο Δημήτριος Γκουτζιομπίνης. Τον πυροβόλησαν.
Η Γιάννω Καραλέκα. Την πυροβόλησαν.
Η Ευφροσύνη Δανιήλ. Την πυροβόλησαν.
Ο Ευάγγελος Τσιώτσιος. Τον πυροβόλησαν.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Καταφυγίου κατέγραψε ο π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας (το 1986) συνομιλώντας με τους αυτόπτες των γεγονότων, το Νικόλαο Ι. Τζινίκο, τη Μαριάνθη Καρασίμου, την Ερμιόνη Τσακνάκη και την Ευθαλία Λιάλιου.
Στο κάψιμο της Αγίας Κυριακής τα θύματα ήταν 7.
Η Μαρία Ρήγα. Την πυροβόλησαν ενώ κουβαλούσε ψωμιά.
Ο Δημήτριος Γκαρμπούνης του Θωμά, τον πυροβόλησαν.
Ο Θωμάς Γκαρμπούνης, πατέρας του Δημητρίου. Τον πυροβόλησαν.
Ο Γεώργιος Μίχος. Τον πυροβόλησαν.
Ο Ευθύμιος Σεραφείμ. Τον πυροβόλησαν.
Η Δέσποινα Σεραφείμ, γυναίκα του Ευθύμιου. Την πυροβόλησαν πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωνε.
Ο Απόστολος Ανδρεόπουλος. Τον πυροβόλησαν έξω από το χωριό.
Τα ιστορικά στοιχεία για την πυρπόληση της Σκούλιαρης δόθηκαν (το 1986) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από αυτόπτες των γεγονότων, τη Δέσποινα Στεργιοπούλου, τη Μαρία Λ. Καρανάτσιου, την Περιστέρα Τέτου, την Ελένη Στεργιοπούλου, τον Αντώνιο και Βάια Τσέγκο, τη Βάια Σταμάτη, τη Βασιλική Νατσιούλα, τον Αθανάσιο Ζουζό και τη Χρυσάνθη Σγούρου.
Εκτελέσεις από τα στρατεύματα Κατοχής έγιναν και στο Βελβεντό:
Τα στοιχεία για το Βελβεντό δόθηκαν στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τον Μάρκο Μπαλάνη, (10-12-2005), ο οποίος τα κατέγραψε από τον Μάρκο Σιώμο, 90 ετών και την Άννα Μπαλάνη 93 ετών (Οκτώβριος 2005).
Ο Δημήτριος Μπαχτσές του Νικολάου, ετών 44. Εκτελέστηκαν. (Η πληροφορία της Γαλάτειας Μπαχτσέ)
Ο Γεώργιος Μπαλάνης, και ο Μάρκος Σαμαράς, εκτελέστηκαν στο πίσω προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού.
Ο Ζήνων Τζατζάρης, ο Αντώνιος Καραδήμος, ο Ελευθέριος Μαργαρίτης, ο Γεώργιος Κακούλης, και ο Χριστόδουλος Μαρκάλας, εκτελέστηκαν στην παλιά Γέφυρα του Αλιάκμονα στη Νεράιδα.
Ο Γεώργιος Χατζηιωάννου ή Μπαχασιώτας. Εκτελέστηκε.
Ο Περικλής και ο Ευθύμιος Λάπας πατέρας και γιος, εκτελέστηκαν στην περιοχή Προύτσιαβο.
Ο Ζορμπάς. Το μικρό του όνομα δεν μας δόθηκε. Εκτελέστηκε.
Δύο αδερφοί Μπουντιό. Εκτελέστηκαν σε ύψωμα κοντά στην εκκλησία Παναγία της Κοζάνης.
Ο Στάμκος Κλίγκος: Τον βασάνισαν σκληρά και τον κρέμασαν σ’ ένα από τα πλατάνια στα ‘’φιγκαταλώνια’’ Βελβεντού. Αυτόπτης μάρτυρας ο Γρηγόριος Φωκίδης.
Αναφορά στην πυρπόληση του Μοσχοχωρίου.
Πρακτικό του Κοινοτικού Συμβουλίου της Κοινότητας Μοσχοχωρίου (Αρ. 2/10-8-1945, με Πρόεδρο τον Αν. Τζούνα) απαντά σε ‘’ερωτήματα του Υπουργείου Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας’’ και αναφέρεται στην πυρπόληση που υπέστη το Μοσχοχώρι από τα στρατεύματα Κατοχής, ως εξής: ‘’Ερώτηση: – Ημερομηνία καταστροφής; Απάντηση: -12 Δεκεμβρίου 1943. Ερώτηση: -Παρά τίνος; Απάντηση: Γερμανών. Ερώτηση: –Διά τίνα τρόπο κατεστράφη η Κοινότης; Απάντηση: Διά πυρκαϊάς’’.
Στο κάψιμο του Μοσχοχωρίου πληγώθηκε από τους πυροβολισμούς των Γερμανών η Γιαννούλα Τσιάπλα ηλικίας 2,5 ετών, μεταφέρθηκε από τους γονείς της στο Βελβεντό στο γιατρό Ιπποκράτη και πέθανε μετά από 7 ημέρες. (Πηγή: Γεώργιος Λαγογιάννης, Πρόεδρος τοπικής Κοινότητας Πλατανορέματος).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Κρατούμε ζωντανή τη μνήμη σε όλα αυτά: Πρόσωπα και άθλια γεγονότα. Θύτες, πωρωμένους εκτελεστές και αθώα, ανυπεράσπιστα θύματα. Ωστόσο ανοίγουμε την αγκαλιά μας και θερμαίνουμε την καρδιά μας για να τους συγχωρέσουμε όλους. Η ‘’βία στη βία’’ ενισχύει το φαύλο κύκλο της βίας, έλεγε ο λατινοαμερικανός Επίσκοπος Χέντελ Καμάρα. Αυτό δεν σημαίνει ότι προτείνουμε ως λύση τη σιωπή μπροστά στην εκμετάλλευση των αδύναμων και ανίσχυρων από τους δυνατούς και ισχυρούς. Κάθε άλλο. Ζητούμε γι’ αυτούς και για μας το έλεος του Θεού. Διότι ‘’οι καιροί ου μενετοί’’. Ο φόβος εκβάλλεται διά της αγάπης. Και η αγάπη είναι ο θεμέλιος λίθος και ο ιστός της αλλαγής του ανθρώπινου γένους. Ο Θεός είναι αγάπη, λέει το Ευαγγέλιο. Το μίσος, η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, η έπαρση και οι ανόητες απορρίψεις, συντηρούν τα κακώς έχοντα, εμποδίζουν και καθυστερούν την αλλαγή. Οι έχοντες ώτα ακούειν, ακουέτωσαν. (π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας, παπαδάσκαλος, προϊστάμενος Ι.Ν. Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω Βελβεντού).
Ακολούθησε η απαγγελία του ποιήματος ‘’Αδίκως χαμένοι – 1943’’ του Γιάννη Παπαγόρα.
Αδίκως χαμένοι – 1943
Μάρτυρες – ήρωες,
λόγια ταυτόσημα,
γι’ αυτές τις ψυχές.
Σκιές Ελλήνων,
μες στου Δεκέμβρη,
τις κρύες νύχτες,
αγγίζουν το νου μας,
και τις καρδιές.
Μας βλέπουν ελεύθερους
από πάνω ψηλά,
μας βλέπουν και χαίρονται.
Άγιες ψυχές.
Ελάτε αδέρφια,
ένα κεράκι, μια προσευχή,
δυο κόμπους δάκρυα,
ενός λεπτού σιγή,
στους μάρτυρες-ήρωες,
στους ήρωες-μάρτυρες. (Γ.Π.)
Στο Μνημείο της πλατείας Αγίου Διονυσίου εψάλη Τρισάγιο, κατατέθηκαν από τις Αρχές τα στεφάνια, ακολούθησε η σιγή ενός λεπτού και ψάλθηκε απ’ όλο το λαό ο Εθνικός Ύμνος.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με τη δεξίωση (παρασκευή και προσφορά εδεσμάτων από τις Γυναίκες) στο αρχονταρίκι.
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας
παπαδάσκαλος
18-12-2017
