Στην εποχή μας και στην πόλη, δύο είναι οι σοβαροί σύλλογοι περί την ορειβασίαν. Στον αυτό ρόλο απλώς τώρα αλλάζουν τη σειρά των αρχικών τους ως προς την τιτλοφορίαν, αλλά όχι και ως προς την ιστορία ή την μακροβιότητα. Ο παλαιότερος είναι ο ΕΟΣ (Ελληνικός Ορειβατικός Σύνδεσμος), -ιδρύθηκε την 25η Ιουνίου 1931- και νεότερος ο ΣΕΟ (Σύλλογος Ελλήνων Ορειβατών). Ο νεότερος προήλθε κυρίως από την αποχώρηση μελών του πρώτου ΕΟΣ και συστάθηκε το 1967. Αυτό μας θυμίζει κάπως τις διασπάσεις του ιστορικού, ενιαίου, σκληρού και γενναίου ΚΚΕ αλλά κυρίως τις διασπάσεις έως θρυμματισμού της επαναστατικής εκδοχής του, όπως λ.χ. ΚΚΕ Μ-Λ εις ΜΛ-ΚΚΕ και άλλες παραλλαγές της ρομαντικής, αγωνιστικής απελπισίας. Στο ΣΕΟ με το εντευκτήριό του στην περιοχή Σμάθκο (Σιομάδικα δηλαδή) με έμβλημα ένα αγριοκάτσικο επί όροις κυριαρχούσα μορφή τον πρώτο καιρό ήταν ο αξέχαστος Μερκούρης Κυρατσούς δικηγόρος, εκλεγμένος δήμαρχος Κοζάνης που απέλυσε η χούντα βουλευτής, γενικός γραμματέας του Υπουργείου Μ-Θ. κ.λπ. Ημουν ασκούμενος δικηγόρος στο γραφείο του (στην οδό Τράντα το είχε όταν τον γνώρισα) λίγους μήνες κι έβλεπα εκεί προσκλήσεις και άλλα χαρτιά και βιβλία του συλλόγου· όπως και σε μια αποθήκη – δωμάτιο φυλλομετρούσα τα βιβλία της προσωρινής (ιδρυτικής) νομαρχιακής Επιτροπής του Πασόκ, ριγμένα καταγής –τα φύλαγε αυτός (πως δεν τα πήρα τότε αφού σχεδόν πεταμένα ήταν ίνα διασώσω την ιστορία (αλλά προς τι;). Μπορεί και να διασώθηκαν όμως οπότε η τοπική πολιτική ιστορία δεν μετρά απώλειες…
Ο Μ.Κ. πέθανε στο πάρεργο έργο του στην κυριολεξία, ορειβατών στα Πιέρια μετά από μία εκλογική του περιπέτεια ως βουλευτής. Η μνήμη του σε εμένα παρά τα χρόνια που την ξεθωριάζουν παραμένει ζωντανή. Μπορεί κοντά του να μην έμαθα ούτε τη βασική δικηγορική προπαίδεια, άλλωστε δεν μ’ ενδιέφερε καθόλου σχεδόν, αλλά βίωσα μ’ αυτόν τον λίγο έστω καιρό, την ευρύτερη κοινωνική, πνευματική, πολιτική πραγματικότητα της πόλης. Τον θυμάμαι πάντα.
Επιστρέφουμε στην αφετηρία του ορειβατισμού Κοζάνης. Ο πρώτος σύλλογος που ιδρύθηκε ήταν ο ΕΟΣ τμήμα του Ελληνικού ορειβατικού Συνδέσμου από τον ιατρό Αντώνιο Στεφανίδη (1870 Τραπεζούντα – 1932 Θεσσαλονίκη). Το 1925 εγκαταστάθηκε στην Κοζάνη. «Η εξαιρετική αλτρουιστική δράση του τον έκανε αγαπητό ίνδαλμα της περιοχής. Ανέβαινε με ποδήλατο ή πεζός φορτωμένος με τον τεράστιο σάκο – φαρμακείο για να παράσχει ιατρική φροντίδα ακόμα και στους ορεσιβίους κατοίκους και τσοπάνους. Φιλάνθρωπος όπως ήταν παρείχε τις ιατρικές του φροντίδες όλες τις ώρες της ημέρας σε όσους είχαν ανάγκη της βοηθείας του. Σε πολλούς μάλιστα είχε καθορίσει τακτικό βοήθημα από τους δικούς του πόρους. Έμεινε άγαμος για να προσφέρει απερίσπαστος τη βοήθεια του στους συνανθρώπους του». Πέθανε από κρυοπαγήματα μετά από μια ανάβασή – κατάκτηση μάλλον- του Ολύμπου.
Εκτός των άλλων σκοπών και την αυτονόητη αγάπη για τη φύση ο τότε ΕΟΣ ήθελε να καταπολεμήσει όλους τους εχθρούς της υγείας που μαστίζουν τους νέους. Εναν από τους εχθρούς αυτούς θεωρούσε το ποδόσφαιρο. «Γονείς, που στέλνετε τα παιδιά σας στο ποδόσφαιρο νομίζοντας ότι τα σπρώχνετε στον αθλητισμό, τα καταδικάζετε σε μια ανθυγιεινή εξέλιξη του κορμιού των, τα γεμίζετε μίση και εχθροπάθειες. Η αρτηριοσκλήρωση, ο αρθριτισμός ή εξασθένηση της καρδιάς και τόσες άλλες αρρώστιες λένε οι ειδικοί, ότι ευνοούνται από το ποδόσφαιρο. Καταλάβετέ το πιά ότι το ποδόσφαιρο όπως παίζεται σήμερον στην Ελλάδα σκοτώνει το παιδί και σωματικώς και ψυχικώς, διότι τούτο δεν διέπουν κανόνες υγιεινής και τα τόσα πλεονεκτήματά του αποβαίνουν μειονεκτήματα».
Το εντευκτήριο του ΕΟΣ σήμερα φωλιάζει στην κορυφή του Αη-Λια ατενίζοντας από εκεί όλον το λεκανοπέδιο της Κοζάνης με τις γύρωθέν του κορυφές των βουνών που πάτησαν και περπάτησαν δεκάδες μέλη του στην πολύχρονη ιστορία του.
Αυτά πρέσβευε τότε ο ΕΟΣ μέσω του Γεωργίου ΓΚΙΜΠΑ που υπογράφει ένα κείμενο στο «Ημερολόγιον Δυτικής Μακεδονίας» των Στ. Θεοδοσιάδη- Δ. Γκαβανά, τόμος 1 του 1932, για το ποδόσφαιρο το πλέον αγαπημένο των ομαδικών αθλημάτων και το πλέον πολύπαθον σήμερα εν Ελλάδι τουλάχιστον, σε σημείο να συμφωνείς με τις παλιές απόψεις του ΕΟΣ Κοζάνης…Σημειώνονται αυτά που θα φαντάζουν ανεπίκαιρα σε καιρούς παγκοσμίου ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος που το λεν και μούντιαλ Ρωσίας.
Ο ΕΟΣ μέσα σε 4 μήνες από την σύστασή του πραγματοποίησε 14 ορειβατικές εξορμήσεις. Ανέβηκαν τα μέλη του σε όλα τα δυτικομακεδονικά κι όχι μόνον βουνά “προσφέροντας στον εαυτό τους πολύτιμες ιστορικές και γεωγραφικές γνώσεις, τοπογραφικές και τόσες γλυκές κι αλησμόνητες αναμνήσεις».
Η 1η προς τοποθεσία Πριόνι Ανω Βερμίου, η 2η στην κορυφή Βερμίου Καρατά (2027 μ), η 3η κορυφή Πιέρου, Φλάμπουρο (2199), η 4η Σπήλαιο Γρεβενών, η 5η στον Προφήτη Ηλία Κοζάνης, η 6η εις Σιάπκαν (1595), η 7η Ηπειρον και Γρεβενά, η 8η εις Βαρνούντα (2334), η 9η Σμόλικαν (2660) η 10η Ολυμπον, η 11η Ασπροβούνι και Βούρινο (μέσω Λευκοπηγής), η 12η Σινιάτσικον (2168), η 13η εις Σκοπόν (Γκιός –Τεπέ), η 14η εις όρος Βουνάσαν κλπ. Οι περισσότερες των διαδρομών δημοσιεύονται ως γλαφυρά οδοιπορικά στην εφημερίδα της εποχής «Βόρειος Ελλάς», του Σταύρου Θεοδοσιάδη.
Στο Δ.Σ του ΕΟΣ μαζεύτηκαν οι επιφανείς του τόπου τότε, σε όλους τους τομείς. Μόνον ο δεσπότης (Ιωακείμ) έλειπε ίσως λόγου ράσου που θα τον δυσκόλευε στις ευθείες πορείες ή δύσβατες αναβάσεις αν και αυτός περπάτηξεν σε πολλούς ευθείς δρόμους αλλά και σε σκολιές οδούς.
Συνηθιζόταν σε παρόμοιες συλλογικές εκφράσεις στην Κοζάνης να συγκεντρώνονται οι «κορυφές» του τόπου και να συνδράμουν με την παρουσία τους το έργο θεσμών και συλλόγων όπως λ.χ. έγινε με το πρώτο συμβούλιο του «Αναγνωστηρίου Κοζάνης», η μετέπειτα Δημοτική Βιβλιοθήκη το 1916., του οποίου πρόεδρος ανέλαβε ο Μητροπολίτης Φώτιος Β’ ο μετέπειτα Πατριάρχης. Κι αυτό γιατί η μικρή πόλη και κοινωνία αναγνώριζε και έβαζε μπροστά ή τους υποχρέωνε σε δημόσια δράση, όλους εκείνους που θεωρούνταν (και ήταν ) στην πρώτη γραμμή της καθημερινότητας στον επαγγελματικό τους βίο, τις επιστήμες, τα γράμματα, την πολιτική.
Ετσι έχουμε στο πρώτο ΔΣ του ΕΟΣ πρόεδρον τον Π. Ματιάκη (οδοντίατρον), έφορον τον Α. Στεφανίδη που αναφέρθηκε (ιατρόν), γεν. Γραμματέα Κ. Γαζήν (καθηγητήν μαθηματικών, ταμίαν, Τρ Τριανταφύλλου (φαρμακοποιόν). Μέλη: Γ. Βαρβούτην (δικηγόρον μετέπειτα βουλευτή), Δ. Δόκον (δικηγόρον), Κ. Τσιτσελίκην (δικηγόρο, διεκεκριμένο ήδη συγγραφέα, βουλευτή το 1920 με την Ηνωμένη Αντιπολίτευση),), Α. Χατζηχρήστον (Τραπεζικόν), Ι. Γρηγοριάδη (Τραπεζικόν), και Ν. Π. Δελιαλή (Βιβλιοφύλακα!). Πρόκειται για τον αναστηλωτή της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης που μόλις την είχε αναλάβει. Στις μέρες του μετά τον πόλεμο και ειδικά με τις εκδόσεις των μνημειωδών «Καταλόγων» της απ’ αυτόν, έγινε πασίγνωστη στους κύκλους των εγγραμμάτων κι επιστημόνων της χώρας. Σε επιστολή του το 1955 ο γνωστός νεοελληνιστής Αλκης Αγγέλου τού έγραφε: «Φίλε, φίλτατε, Νικόλαε. Είναι πια σήμερον γνωστό πως όταν δεν έχουν ένα βιβλίο σε βιβλιοθήκες των Αθηνών το έχει η Βιβλιοθήκη Κοζάνης…». Του λόγου του το ασφαλές το έζησα ορισμένως τον καιρό που είχα τη διεύθυνσή της (1996-2003).
Κατέληγε στο άρθρο του ο Γ. Γκίμπας για τον Ν. Δελιαλή πως «με την ευκαιρία των ορειβασιών αυτός επωφελείται των εκδρομών μελετώντας τα παλιά ντοκουμέντα των διαφόρων Μοναστηριών επί τη βάσει των οποίων συγγράφει τα «Χριστιανικά Μνημεία» του».
Αυτά τω καιρώ εκείνω, αρχές δεκαετίας του ’30 του 20ου αι. Σήμερα τέλος της β’ δεκαετίας του 21ου αι. τα πρόσωπα και οι καταστάσεις που συνθέτουν το υπαρκτό παζλ της πόλεως μοιάζουν κατά τι με εκείνα χωρίς όμως και να ταυτίζονται, αλλά οι διαφορές τους κυρίως αντικρίζονται και διαλέγονται μέσα από την μικρή ιστορία τους και κυρίως τις λεπτομέρειες της.
