Αναζητώντας τις νεραΐδες του Κρόκου (της Ιωάννας Κύρου*)

Ο Κρόκος είναι μια κωμόπολη της Δυτικής Μακεδονίας εντός του Νομού Κοζάνης. Βρίσκεται 5 χλμ. νοτιοδυτικά της πόλης της Κοζάνης και αποτελεί έδρα της δημοτικής ενότητας Ελίμειας με 5.000 κατοίκους περίπου. Παλιότερα ονομαζόταν Γκόμπλιτσα όνομα που σύμφωνα με μια εκδοχή το χρωστάει στο ρέμα Γκομπλίτσι που ξεκινά από την περιοχή της εκκλησίας του Άγιου Πνεύματος, και καταλήγει στον ποταμό Αλιάκμονα .Την περιοχή του Κρόκου στολίζουν δυο ρέματα το ένα από τα δεξιά του , το Γκομπλίτσι και το άλλο αριστερά του που είναι και το γνωστότερο, το ρέμα του Λάκκου που βρίσκεται κοντά στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής .

«Η περιοχή αυτή κατοικούνταν από τους Ρωμαϊκούς χρόνους και πιο πριν από τα χρόνια του Καίσαρα Αυγούστου» γράφει ο Χαρίσιος Μεγδάνης σε ένα του χειρόγραφο που βρίσκεται στην βιβλιοθήκη της Κοζάνης. Αυτήν του την άποψη στηρίζουν τα ευρήματα πήλινων σωλήνων αρχαίου υδραγωγείου που βρέθηκαν στο Γκομπλίτσι και κατευθυνόταν προς την παλιά περιοχή του πρώτου οικισμού του Κρόκου ,που ονομαζόταν Γάβρος και βρισκόταν κοντά στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Παρόμοια ευρήματα ανακαλύφθηκαν στον λόφο του Προφήτη Ηλία, 1,5 χλμ Β.Α της Άνω Κώμης και πιθανότατα σχετίζονται μεταξύ τους .

Οι κάτοικοι εκμεταλλεύτηκαν και τα δυο ρέματα παλαιότερα για να παράγουν ενέργεια . Στο Γκομπλίτσι λειτουργούσαν έντεκα νερόμυλοι και άλλοι δέκα στο ρέμα του Λάκκου, οι οποίοι εξυπηρετούσαν και τις γύρω περιοχές .Από τους νερόμυλους έβγαζαν μεροκάματο όχι μόνο οι κάτοικοι που γινόταν μυλωνάδες με εναλλασσόμενη χρονική σειρά, δηλαδή δέκα μέρες είχε τον μύλο μια οικογένεια ,τις επόμενες δέκα μια άλλη οικογένεια κτλ , αλλά και οι κυρατζήδες που με τα μουλάρια τους μετέφεραν αλεύρι και άλλα τοπικά προϊόντα σε άλλα μέρη της Ελλάδας τουρκοκρατούμενα και μη . Σήμερα μένουν μόνο τα χαλάσματα των νερόμυλων και των γεφυριών να θυμίζουν πως κάποτε αυτήν η περιοχή έσφυζε από κίνηση και από ζωή .

Παρόλα αυτά η περιοχή ενδείκνυται για περπάτημα λόγω της ιστορίας , της χλωρίδας και πανίδας και κυρίως λόγω της ομορφιάς της .

Η πρώτη διαδρομή που μπορεί να κάνει ένας περπατητής ακολουθώντας το ρέμα του Λάκκου που έχει και καλύτερη πρόσβαση είναι ενδιαφέρουσα και λίγο δύσκολη. Ενδιαφέρουσα λόγω της φυσικής ομορφιάς και των αρκετών επιλογών σε δρομάκια. Δύσκολη είναι λόγω της ανθρώπινης παραμέλησης και της φυσικής φθοράς των μονοπατιών της που έχουν χαθεί με το πέρασμα του χρόνου .

Η αφετηρία μπορεί να οριστεί στην περιοχή Κοντολάκι , μια περιοχή μετά την γέφυρα της Καρυδίτσας(Σπούρτα είναι η παλαιότερη ονομασία του χωριού και σημαίνει πίδακα νερού ) με σημείο αφετηρίας ένα μικρό εκκλησάκι που μας μαρτυρά πως εκεί υπήρχε πριν το 1800 η πρώτη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και πριν από αυτήν ένας άλλος ναός που χτίστηκε στα βυζαντινά χρόνια.

Κατεβαίνοντας τον δρόμο για την περιοχή του Λάκκου συναντάμε το πάρκο , την παιδική χαρά , καταστήματα για καφέ και φαγητό , ιχθυοκαλλιέργεια με πέστροφες και την ιστορική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής.

Ανεβαίνοντας την ανηφόρα από την δεξιά πλευρά της εκκλησίας συναντάμε τον συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης σε ένα κτήριο που το ομορφαίνει μια τοιχογραφία που οριοθετεί το κτήριο όπου φαίνονται όλα τα στάδια καλλιέργειας του φυτού του κρόκου καθώς και ο μύθος του Κρόκου και του φίλου του Ερμή.

Προχωρώντας το χωμάτινο μονοπάτι θα φτάσουμε σε ένα σταυροδρόμι που ο ένας του δρόμος οδηγεί σε ένα λάκκο και βλέπουμε το ρέμα να περνά ενώ απέναντι μας ξεχωρίζει ένα επιβλητικό δέντρο που η μορφή του κάνει την φαντασία του διαβάτη να γεννά εικόνες . Παιδικές αφηγήσεις περιγράφουν τις ρίζες σαν τα χέρια ενός γίγαντα ή σαν τα μαλλιά μιας νέας γυναίκας που κοιμάται και ο καθένας, σε όποια ηλικία και αν βρίσκεται , μπορεί να φανταστεί διάφορα ενώ θα ξεκουράζεται σε αυτές τις ρίζες νιώθοντας την δροσιά του ρέματος και την γαλήνη της τοποθεσίας .

Συνεχίζοντας την περιδιάβαση μας θα οδηγηθούμε στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου η οποία βρίσκεται σε ένα ύψωμα στην δεξιά πλευρά του μονοπατιού . Ο προαύλιος χώρος του εξωκλησιού είναι περιποιημένος και ενδείκνυται για χαλάρωση και τσιπουροκατάσταση.

Συνεχίζοντας τον περίπατο μας , αριστερά της εκκλησίας θα βρούμε μια κατηφοριά που οδηγεί στον λάκκο του Αρτζή. Η περιοχή παλιά είχε πολλά ιδιόκτητα κηπάκια και το νερό χρησιμοποιούνταν από τους ιδιοκτήτες για πότισμα των κηπευτικών, σήμερα τα κηπάκια είναι λιγοστά .

Ο λάκκος έχει πάντα νερό και μερικές φορές το χρόνο πλαταίνει αρκετά , το νερό φτάνει μέχρι το γόνατο σε κάποια σημεία. Αν περάσουμε τον λάκκο με γυμνά πόδια μπορούμε να συνεχίσουμε βρίσκοντας άλλα μονοπάτια τα περισσότερα δύσβατα λόγω της παραμέλησης. Συχνά συναντάμε καβαλάρηδες που ποτίζουν εκεί τα άλογα τους .

Εμείς αυτήν την φορά θα πάρουμε το μονοπάτι αριστερά του λάκκου , θα προχωρήσουμε σε χωματόδρομο και γύρω στα διακόσια μέτρα πιο κάτω θα συναντήσουμε μια πρόχειρη σκάλα φτιαγμένη από εθελοντές που μας οδηγεί στο ρέμα του Αρτζή .

Το ρέμα του Αρτζή είναι πλούσιο σε νερό και βλάστηση και κυρίως την Άνοιξη γεμίζει από φυτά και κελαηδίσματα πουλιών .

Εκεί υπάρχει και ο νερόμυλος του Αρτζή σε κακή κατάσταση λόγω της φθοράς του χρόνου και της αδιαφορίας των ανθρώπων.

Στολίζεται όμως από το πετρόκτιστο γεφύρι του που όσα χρόνια και αν περάσουν και παρόλη τη φθορά στέκει καμαρωτό και ξεχωριστό να μας ταξιδεύει σε άλλες εποχές και σε άλλες συνήθειες. Ένα όμορφο γεφύρι σε όλες τις εποχές που δείχνει την μαστοριά , την συνεργασία και το μεράκι των παλιών κατοίκων της περιοχής .

Αφού κάνουμε στάση στο γεφύρι και γεμίσουμε την ματιά μας με ωραίες εικόνες μπορούμε να συνεχίσουμε τον δρόμο μας από το μονοπάτι που βρισκόμασταν πριν κατεβούμε την σκάλα και οδηγεί στον δρόμο προς την Άνω Κώμη (Βάντσα )δρόμος που αναφέρεται από τους ντόπιους ως Βαντσιώστρατα.

Αν την ακολουθήσουμε θα βγούμε στην τοποθεσία που βρίσκεται ο παλιός μύλος της Άνω Κώμης και εκεί θα συναντήσουμε κρυμμένο ένα πετρόκτιστο γεφύρι που δεν είναι εύκολα ορατό επειδή έχει κτιστεί μπροστά του ένα τσιμεντένιο υποστύλωμα για να στηρίζει τον δρόμο .Το γεφύρι είναι σε καλή κατάσταση και αν κατεβούμε χαμηλά μπορούμε να το δούμε καλύτερα .

Μπορούμε να πάρουμε ξανά πίσω τον δρόμο της επιστροφής και να καταλήξουμε στην αφετηρία μας ή να ξεκουραστούμε για λίγο στο πάρκο της Αγίας Παρασκευής σε κάποιο από τα καφέ που υπάρχουν .

Τα νερά των ρεμάτων ήταν πολύτιμα και χρησιμοποιήθηκαν από τους ανθρώπους με πολλούς τρόπους . Συχνά εκεί οι γυναίκες του χωριού έπλεναν τα ρούχα τους και αντιλαλούσαν οι ρεματιές από τα τραγούδια και τα γέλια τους .Οι νερόμυλοι με το τρεχούμενο κρύο νερό εκτός από την παραγωγή του αλευριού χρησιμοποιούνταν και για την παραγωγή των τσίπουρων με τις καζανιές των μερακλήδων. Ένας συνδυασμός και των δυο γεννούσε μύθους και ιστορίες για νεραΐδες που τριγυρνούσαν στα ρέματα και στα γεφύρια και μάγευαν αυτούς που τις έβλεπαν .Αυτούς τους μύθους τους έλεγαν οι μεγαλύτεροι στα μικρά παιδιά τις κρύες νύχτες του χειμώνα δίπλα στο τζάκι ή στον πέτρινο χωρατά τα καλοκαιρινά απογεύματα .

Στα σημερινά χρόνια οι μορφές αυτές είναι οι νεαρές κοπέλες του Κρόκου που κατεβαίνουν στον λάκκο τραγουδώντας λαζαριάτικα κάλαντα και οι μεγαλύτερες γυναίκες που βγαίνουν με το χάραμα του ήλιου την Πρωτομαγιά να βρέξουν το πρόσωπο τους, να χορέψουν και να τραγουδήσουν για τον έρωτα και τον σκανδαλιάρη Μάη κάνοντας συμβολικές κινήσεις για να καρπίσει η γη .

Αυτά και άλλα μπορεί κάποιος να συναντήσει στην περιήγηση του στο ρέμα του Λάκκου που βρίσκεται στον Κρόκο νότια της Κοζάνης .Εξίσου ενδιαφέρον είναι και το ρέμα που περνά από την περιοχή που ονομάζεται Γκομπλίτσι .Εκεί ξεκουράστηκε και έκανε το μπάνιο του το 1904 ο Παύλος Μελάς και το ανέφερε στην αγαπημένη του Νάτα. Αυτά θα ειπωθούν στην επόμενη περιπατητική μας απόδραση .

Κείμενο –φωτογραφίες

Ιωάννα Κύρου

Πηγές :

1. Ιστορική μελέτη του Κρόκου Κοζάνης του Γ.Α Σιώζου εκδ. Μέλισσα
2. Αφηγήσεις και βιώματα κατοίκων της περιοχής