ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Μετά τη δήλωση του πρωθυπουργού από το βήμα του ΟΗΕ (ΟΚΤ 2019) για πλήρη απολιγνιτοποίηση της χώρας με την παύση λειτουργίας όλων των λιγνιτικών ατμοηλεκτρικών σταθμών (ΑΗΣ) το αργότερο έως το 2028, θα προκύψουν ιδιαίτερα σημαντικά προβλήματα στη δραστηριότητα των λιγνιτικών εκμεταλλεύσεων της ΔΕΗ ΑΕ στη Δ. Μακεδονία. Τα προβλήματα αυτά αναφύονται πρωθύστερα από την πρόωρη διακοπή και μη εξόφληση όλων των ευρισκομένων σήμερα σε εκμ/ση λιγνιτωρυχείων. Η νέα εξέλιξη θα επηρεάσει δυσμενώς το κόστος ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ ΑΕ, διότι σμικρύνεται δραστικά το χρονικό διάστημα για την ολοκλήρωση του τεράστιου έργου της οριστικής αποκατάστασης των περιοχών εκμ/σης συνολικής έκτασης περίπου 150.000 στρεμμάτων, συγκριτικά με τον αρχικό σχεδιασμό. Όσο ενωρίτερα από το 2028 διακοπεί η λειτουργία κάποιων ή πολλών από τους ΑΗΣ της περιοχής, άρα και αντίστοιχων λιγνιτωρυχείων, τόσο πιο επείγουσα, δυσκολότερη και δαπανηρότερη καθίσταται η ορθολογική αποκατάσταση των περιοχών ανάπτυξης των λιγνιτικών εκμ/σεων. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται ταχεία και ρεαλιστική ποσοτική επανεκτίμηση για τα νέα δεδομένα της εξέλιξης των λιγνιτικών εκμεταλλεύσεων (συνολικές εκσκαφές, παραγωγή λιγνίτη, αποθέσεις αγόνων, τελικές επιφάνειες αποθέσεων, τελικές θέσεις μετώπων εκσκαφής και απόθεσης αγόνων των επί μέρους ορυχείων κλπ) και προκαθορισμός των τελικών χρήσεων γης μετά την αποκατάσταση των εδαφών στις περιοχές εκμ/σης. Προφανώς επηρεάζεται δραστικότατα το κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι της περιοχής Πτολ/δας – Αμυνταίου και αναπτύσσεται, ήδη, κρίσιμος διάλογος μεταξύ των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών φορέων της περιοχής, της ΔΕΗ ΑΕ και της κεντρικής διοίκησης της χώρας για τη λήψη πολλών καθοριστικών για το μέλλον της περιοχής αποφάσεων.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα ζητήματα που εξετάζονται συνοπτικά στην παρούσα παρέμβασή μας αφορούν: -Προβλήματα επιφανειακών και υπόγειων νερών στην περιοχή των λιγνιτωρυχείων του ΛΚΔΜ
-Μακροπρόθεσμη ευστάθεια τελικών πρανών εκσκαφής και απόθεσης αγόνων υλικών -Τελική κατάσταση πρανών εκσκαφής
– προστασία από αυταναφλέξεις λιγνιτικών στρωμάτων
-Προβλήματα από την πιθανή εγκατάσταση φωτοβολταïκού πάρκου στις αποθέσεις αγόνων υλικών
Τα παρατιθέμενα στοιχεία αντλήθηκαν από τη βασική μελέτη ΤECHNICAL MINE MASTER PLAN (TΜΜΡ Final draft, 01-01-1996 σε συνεργασία ΔΕΗ και της γερμανικής RWE), από την εγκεκριμένη τρέχουσα ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΟΡΥΧΕΙΩΝ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ (Μ.Π.Ε. 2011), η ισχύς της οποίας εκπνέει το 2021 (δεν συνυπολογίζεται πιθανή χρονική παράταση), καθώς κι από την υπερτριαντάχρονη επαγγελματική απασχόληση του γράφοντος στην εκμ/ση των λιγνιτών της ΔΕΗ ΑΕ στη Δ. Μακεδονία. Σύμφωνα με το ΤΜΜΡ το πέρας των εκμ/σεων του Λιγνιτικού Κέντρου Δ. Μακεδονίας (ΛΚΔΜ) προγραμματίζονταν για το 2046 με τα τότε (1996) ενεργειακά δεδομένα της χώρας. Αντίστοιχα, σύμφωνα με την ισχύουσα Μ.Π.Ε-2011, η οριστική αποκατάσταση των εδαφών στις περιοχές εκμ/σης προβλέπεται περίπου στα μέσα της δεκαετίας 2050.
1. ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΡΩΝ ΣΤΑ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΑ ΤΟΥ ΛΚΔΜ
1.1 Σε κάθε, σχεδόν, εκμ/ση θα παραμείνει στο τέλος της κάποιος σημαντικός κενός χώρος στον οποίο θα δημιουργηθεί λίμνη νερού με άγνωστη, όμως, κατ’ αρχήν χωρητικότητα. Ένα ζήτημα που υφίσταται, ήδη, είναι η απορροή, ο έλεγχος και η αξιοποίηση των επιφανειακών νερών των νοτιοδυτικών πρανών του ορεινού όγκου του Βερμίου προς το χώρο της εξωτερικής απόθεσης του Ορυχείου Νοτίου Πεδίου (ΟΝΠ), η οποία ενδεχόμενα(;) λειτουργεί ως αδιαπέρατο φράγμα. Ενδέχεται να απαιτηθεί η εκπόνηση ειδικής μελέτης, διότι αφορά τη μακροχρόνια ευστάθεια της εξωτερικής απόθεσης του ΟΝΠ, λαμβάνοντας υπόψη και το ιστορικό της σχετικής κατολίσθησης τμήματός της (Μάιος 2004). Επίσης, οι υπόγειες απορροές νερών από την ίδια και την ευρύτερη περιοχή προς τα βορειοανατολικά τελικά περιμετρικά πρανή εκσκαφής των ορυχείων Κομάνου, Ανατολικής Επέκτασης Κομάνου (ΑΕΚ), Ανατολικών Ορίων Καρδιάς (ΑΟΚ) και ΟΝΠ έχουν βαρύνουσα σημασία για τη δημιουργία, την ενίσχυση και τη διατήρηση της στάθμης των λιμνών που θα αναπτυχθούν στο τελικό κενό των επιφανειακών εκμ/σεων. Για τούτο ενδείκνυται και προτείνεται η εκτέλεση, από σήμερα, των κατάλληλων κατά περίπτωση εργασιών για να εντοπισθούν και να διατηρηθούν οι υπόγειες απορροές, ώστε να αξιοποιηθούν στο έπακρο τα πολύτιμα αυτά νερά για το μέλλον της περιοχής. Τυχόν σημαντική απώλεια των υπόγειων αυτών νερών στη μάζα των αποθέσεων αγόνων θα συμβάλει πιθανότατα στην εμφάνιση προβλημάτων ευστάθειας και καθιζήσεων της τελικής επιφάνειας λόγω του πολύ υψηλού ποσοστού αργίλων και μαργών, τη σχετική στεγανότητα των υλικών αυτών και τον εντελώς ακανόνιστο, άγνωστο και πρακτικά ανύπαρκτο υδροφόρο ορίζοντα στις αποθέσεις αγόνων υλικών. Δεν διαφαίνεται κίνδυνος δημιουργίας όξινου περιβάλλοντος στο σύστημα αποστράγγισης των ορυχείων (acid mine drain), με δεδομένο τον ανθρακικό χαρακτήρα των εδαφών (μάργες) καθώς και τη σχετική αδιαπερατότητα των αποθέσεων των αγόνων υλικών.
1.2 Βροχοπτώσεις – εξάτμιση – απορροή επιφανειακών νερών.Υδατικό ισοζύγιο περιοχής Πτολ – Αμυνταίου
Οι βροχοπτώσεις στην περιοχή του ΛΚΔΜ ανέρχονται κατά μ.ο. στα 550 – 600 (mm/έτος). Ο συντελεστής απορροής στην ευρύτερη περιοχή των λιγνιτωρυχείων κυμαίνεται μεταξύ 10% και 20% των βροχοπτώσεων. Η υπόλοιπη ποσότητα εξατμίζεται ή επανατροφοδοτεί τους υδροφορείς της περιοχής. Η εκτίμηση της εξάτμισης στην περιοχή του ΛΚΔΜ με τα δεδομένα από αρκετές σχετικές μελέτες, ανέρχεται τουλάχιστο σε ~1100 mm/έτος. Τούτο αποτελεί μάλλον αξιόπιστη εκτίμηση. Οι παράμετροι που πρέπει να εκτιμηθούν για την ευρύτερη περιοχή είναι, συνοπτικά, οι ακόλουθες:
-Βροχομετρικά στοιχεία της περιβάλλουσας περιοχής σε διάφορα υψόμετρα και χρονική διάρκειας (π.χ. ανά 12, 6, 3, 1, 0,5 και 0,17 ώρες). -Διαμόρφωση σε μικρότερη έκταση τοπικών υδροκριτών (υποϋδροκριτών) που επηρεάζουν τα πλημμυρικά φαινόμενα. Εκτίμηση συντελεστών απορροής, παροχές πλημμύρας κ.α. -Εκπόνηση Υδρολογικών Μελετών με στοιχεία 5ετούς τουλάχιστο διάρκειας για τα πιο πάνω δεδομένα της ευρύτερης περιοχής.
1.3 Μελλοντικές υδρογεωλογικές διερευνήσεις. Μακροπρόθεσμη σταθερότητα των λιμνών των ορυχείων Η τελική στάθμη των λιμνών καθώς κι ο αντίστοιχος όγκος νερού πρέπει να εκτιμηθούν ως συνάρτηση των εισροών νερού και άλλων δεδομένων χωρίς επιπρόσθετα κόστη. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η στάθμη των λιμνών, πλην ίσως του Ορυχείου Πεδίου Αμυνταίου (ΟΠΑ), θα είναι σημαντικά χαμηλότερη από το υψόμετρο του φυσικού εδάφους του περιγράμματος του τελικού κενού της εκσκαφής των αντίστοιχων λιγνιτωρυχείων. Τούτο πρέπει να προεκτιμηθεί για κάθε λίμνη ξεχωριστά, δεδομένου ότι είναι καθοριστικό για τον προσδιορισμό της κλίσης των πρανών των τελικών μετώπων εκσκαφής καθώς και των τελικών πρανών των εσωτερικών αποθέσεων αγόνων που θα διαβρέχονται από τη λίμνη. Η υπόψη κλίση επιβάλλεται να είναι διαφορετική, δηλ. σημαντικά μικρότερη στη ζώνη διακύμανσης της στάθμης και του κυματισμού – ιδιαίτερα στα διαβρεχόμενα πρανή των εσωτερικών αποθέσεων αγόνων υλικών – από ό,τι σε χαμηλότερα και σε υψηλότερα επίπεδα. Ακόμη, πρέπει να επισημανθούν οι περιοχές – σημεία ανάβλυσης υπόγειων νερών και να «επιζήσουν» με την κατασκευή έργων όπως, π.χ. στραγγιστήρια, δημιουργία βαθμίδων, ανάπτυξη υδροχαρών φυτών για προστασία από κατολισθήσεις των πρανών στην περιοχή ανάβλυσης νερών κλπ.
Από την εξέταση όλων των δεδομένων φαίνεται ότι απαιτείται σχεδιασμός παροχής σημαντικών πρόσθετων ποσοτήτων νερού εξωτερικής προέλευσης τουλάχιστο για την αρχική πλήρωση των λιμνών. Οι πιθανές πηγές μπορεί να είναι το ρέμα Σουλού, το φράγμα του Περδίκκα κατά τη χειμερινή και εαρινή περίοδο μέσω πλωτού αντλιοστασίου και εγκατάστασης δικτύου αγωγού μεγάλου μήκους ( ~ 13 χλμ), από την υδρομάστευση του ΟΠΑ, ακόμη και από την τεχνητή λίμνη Πολυφύτου μέσω του αγωγού τροφοδοσίας των ΑΗΣ (πολύ δαπανηρή λύση). Πρόκειται για σημαντικότατο πρόβλημα που θα απασχολήσει τη ΔΕΗ ΑΕ στο άμεσο μέλλον.
1.4 Ρυθμός καθίζησης αποθέσεων αγόνων υλικών
Με βάση την εμπειρία της RWE (Γερμανία) 90% της υποχώρησης – καθίζησης της τελικής επιφάνειας των αποθέσεων αγόνων υλικών πραγματοποιείται μέσα στην πρώτη 3ετία. Το μέγεθος της καθίζησης εκτιμάται σε 2,0 – 3,5% του ύψους των αποθέσεων ανάλογα με τη λιθολογική σύσταση και σύνθεση των υλικών. Ως κανόνας θεωρείται ότι εάν τα συνεκτικά υλικά αποτελούν ποσοστό < 50% των αποτεθέντων υλικών, τότε η καθίζηση είναι < 3%. Ωστόσο, τα υλικά των αποθέσεων αγόνων του ΛΚΔΜ έχουν σαφώς διαφορετική σύσταση και σύνθεση από τα αντίστοιχα των ορυχείων της RWE, με τα συνεκτικά υλικά (άργιλοι, μάργες κλπ) να αποτελούν το κυρίαρχο-μεγαλύτερο (>>50%) ποσοστό των αποθέσεων αγόνων. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα οι καθιζήσεις να διαρκούν και να απαιτούν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, σύμφωνα με μετρήσεις και την σχετική πρακτική εμπειρία από συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως π.χ. την περιοχή εκτροπής του ρέματος Σουλού μέσω των εσωτερικών αποθέσεων αγόνων υλικών του Ορυχείου Πεδίου Καρδιάς (ΟΠΚ), τις καθιζήσεις του δρόμου διασύνδεσης των κτιριακών συγκροτημάτων ΟΝΠ – ΟΠΚ κ.α. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται η μακρόχρονη περιοδική εκτέλεση τοπογραφικών αποτυπώσεων για τον έλεγχο τυχόν καθιζήσεων της τελικής επιφάνειας των αποθέσεων αγόνων σε συνάρτηση και με τις μελλοντικές χρήσεις γης.
2. ΘΕΜΑΤΑ ΕΥΣΤΑΘΕΙΑΣ ΤΕΛΙΚΩΝ ΠΡΑΝΩΝ ΣΤΟ ΛΙΓΝΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
2.1 Γεωλογικές διερευνήσεις
Επιβάλλεται ενδελεχής εξέταση για θέματα όπως, εναλλαγές στρωμάτων αγόνων και λιγνίτη που έχουν σαφώς διαφορετικές αντοχές σε διάτμηση, κλίση στρωμάτων ιδιαίτερα σε ομόρροπα προς τα πρανή κεκλιμένα στρώματα, ασθενείς ζώνες σε συνεκτικά υλικά που προκύπτουν κατά την ιζηματογένεση και χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά χαμηλή αντοχή σε διάτμηση και ασθενείς ζώνες που προκύπτουν από την τεκτονική, όπως π.χ. ρήγματα. Στη ζώνη των περιμετρικών τελικών πρανών εκσκαφής πρέπει να γίνουν γεωλογικές τομές ανά 200 μ. Για σύνθετες γεωλογικές συνθήκες που τυχόν θα εμφανιστούν στις υπόψη τομές πρέπει να γίνουν υπολογισμοί ευστάθειας. Για εξαιρετικά πολύπλοκες και ακανόνιστες συνθήκες μειώνεται το μήκος μεταξύ των τομών. Αναφορικά με την ευστάθεια των αποθέσεων αγόνων οι γεωλογικές τομές του κοιτάσματος αντανακλούν τη σύνθεση των αποτιθέμενων υλικών, π.χ. την αναλογία των συνεκτικών υλικών που μειώνουν την ευστάθεια. Επιπρόσθετα, η γεωλογία της βάσης των αποθέσεων στο δάπεδο του ορυχείου ή/και στα υλικά της επιφάνειας του φυσικού εδάφους πρέπει να διερευνά τα επί μέρους στρώματα μέχρι και βάθους 30 μ. κάτω από τις αποθέσεις αγόνων υλικών.
2.2 Γεωμηχανικές διερευνήσεις. Υπολογισμοί ευστάθειας πρανών εκσκαφής
Αφορούν: εργαστηριακές δοκιμές (αντοχή σε διάτμηση), αντίστροφη ανάλυση ευστάθειας προκειμένου για σημειωθείσες κατολισθήσεις και ειδικές επί τόπου δοκιμές για τον καθορισμό της αστράγγιστης αντοχής σε διάτμηση. Για τους υπολογισμούς της ευστάθειας σε περιπτώσεις αστοχίας σε επίπεδα ολίσθησης, πολύ συνήθεις στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ ΑΕ στην περιοχή Πτολ/δας – Αμυνταίου, ενδείκνυται συγκεκριμένη μέθοδος υπολογισμού της ευστάθειας από πλευράς μηχανικής. Άλλη μέθοδος χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις που διερευνάται τόσο η υποστήριξη του τελικού περιμετρικού πρανούς της εκσκαφής από την απόθεση υλικών για αντιστήριξη (π.χ. στις εσωτερικές αποθέσεις), όσο και η προκύπτουσα βελτίωση της ευστάθειας. Ζητούμενο των υπολογισμών της ευστάθειας είναι ο αποκαλούμενος συντελεστής ευστάθειας n, η αποτελεσματικότητα του οποίου συναρτάται και προσδιορίζεται από τις ακόλουθες παραμέτρους:
-Τη διασφάλιση των ατόμων εντός και εκτός (περιμετρικά) του χώρου εκσκαφής.
-Την ασφάλεια αντικειμένων εντός και εκτός του χώρου του επιφανειακού ορυχείου, π.χ. μεταξύ άλλων κτίρια, εξοπλισμός του ορυχείου.
-Την ουσία και αλήθεια – αξιοπιστία των γεωλογικών, υδρολογικών και γεωμηχανικών αποτελεσμάτων της έρευνας που λήφθηκαν υπόψη.
-Τις τεχνικές δυνατότητες σταθεροποίησης των πρανών σε ένα λειτουργούν επιφανειακό λιγνιτωρυχείο.
-Ζωή και χρήση του πρανούς, π.χ. τελικό κενό ή εξωτερική απόθεση, όπου απαιτείται μόνιμα ευστάθεια. Σύμφωνα με τη γερμανική εμπειρία επιδιώκεται συντελεστής ευστάθειας n=1,3
2.3 Διερεύνηση ευστάθειας αποθέσεων αγόνων υλικών – Υδρογεωλογικές διερευνήσεις
Εκτός από την επίδραση του νερού στην ευστάθεια των πρανών εκσκαφής, δίδεται μεγάλη σημασία και απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην ύπαρξη νερού στις αποθέσεις αγόνων σχετικά με την ευστάθειά των.
Η δημιουργία και η ανάπτυξη των αποθέσεων αγόνων υλικών στα λιγνιτωρυχεία απαιτεί τη διερεύνηση γεωλογικών, υδρολογικών και γεωτεχνικών παραμέτρων σε συνδυασμό με κατάλληλα λειτουργικά μέτρα. Δύο κρίσιμα πεδία πρέπει να σημειωθούν:
-Η εκλεκτική εξόρυξη και απόθεση των υλικών με τρόπο που να σταθεροποιεί (εγκλωβίζει) τα ασταθή υλικά (μπορούν να προσδιοριστούν πειραματικά με τη χρήση των αποθετών) και -το πρόβλημα της πίεσης πόρων (μειώνει την αντοχή των υλικών)
Η αποστράγγιση των αποθέσεων έχει τεράστια σημασία στη μακροχρόνια διατήρηση της ευστάθειας των.
2.4 Παρακολούθηση Ευστάθειας Πρανών – Μετρήσεις
-Μετρήσεις μετακινήσεων στα πρανή με τη μέθοδο GEOROBOT ή και άλλες πιο σύγχρονες μεθόδους. Συντάσσεται διάγραμμα μετατοπίσεων – χρόνου, διαπιστώνεται εάν πρόκειται για κανονικές μετακινήσεις – παραμορφώσεις ανακούφισης ή παραμορφώσεις αρχικής διάρρηξης.
-Επιτόπιες μετρήσεις, π.χ. μετρήσεις με κλισιόμετρα σε γεωτρήσεις που δείχνουν παραμορφώσεις μέσα στη μάζα του πρανούς. Έτσι, διαπιστώνεται όχι μόνο η διεργασία της παραμόρφωσης αλλά και η θέση της, δηλ. ο γεωλογικός σχηματισμός μέσα στον οποίο εξελίσσεται η παραμόρφωση. Ακόμη, με τη μέθοδο αυτή εντοπίζεται έγκαιρα η ύπαρξη ασθενούς ζώνης (-ών), ή επίπεδα ολίσθησης στη μάζα του πετρώματος, έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η λήψη των κατάλληλων μέτρων για τη σταθεροποίηση των δυνητικών συνθηκών αστοχίας με τη μέθοδο της αντίστροφης ανάλυσης. Επίσης, εξάγονται συμπεράσματα για την αντοχή σε διάτμηση σε παρόμοιες ζώνες, που μπορούν πλέον να χρησιμοποιούνται σε υπολογισμούς ευστάθειας στις λοιπές τομές με παρόμοιες γεωλογικές συνθήκες.
2.5 Οι κλίσεις πρανών στους τελικούς κενούς χώρους
2.5.1. Νότιο Πεδίο
Προβλέπονταν (σύμφωνα με το ΤΜΜΡ): έκταση εκμετάλλευσης 25 km² (για πλήρη εξόφλησή του ΟΝΠ), λήξη της εκμετάλλευσης το 2046 και βάθος εκμετάλλευσης ~250 m. Εάν οριστικοποιηθεί η απολιγνιτοποίηση (2028) πρέπει να καθοριστούν επακριβώς τα τελικά πρανή της εκμ/σης στο Ν-Α άκρο με βάση τους υπολογισμούς ευστάθειας. Ανατολικά περιμετρικά πρανή Το ανατολικό τελικό περιμετρικό πρανές εκσκαφής του Νοτίου Πεδίου έχει βάθος από 120 έως 170 μ. Πάνω, όμως, στο φυσικό έδαφος εκσκαφής αναπτύσσεται η εξωτερική απόθεση με κλίση σχεδιασμού του τελικού πρανούς 1:4,5. Επιβάλλεται, επομένως, να εξεταστεί το συνολικό σύστημα πρανών με συνολικό ύψος 270 μ. Ειδικότερα, πρέπει να διευκρινιστεί με κατάλληλη γεωλογική έρευνα εάν υπάρχουν τεκτονικά ρήγματα στο χώρο των ανατολικών πρανών με τυχόν κλίση προς το χώρο εκσκαφής. Τούτο, προφανώς, επηρεάζει τον υπολογισμό της κλίσης του τελικού ανατολικού πρανούς με δεδομένη την προηγηθείσα δημιουργία της εξωτερικής απόθεσης. (*) Πρέπει να οριστικοποιηθεί ο υπολογισμός της τελικής κλίσης τουλάχιστο μια 5ετία πριν την οριστική διαμόρφωση του πρανούς στην περιοχή αυτή. Ειδικότερα, πρέπει να γίνουν γεωλογικές τομές ανά 200 μ. σε ένα μήκος περίπου 5km. Τελικά, με βάση εκτιμήσεις για την αντοχή σε διάτμηση φαίνεται ότι πρέπει να επιλεγεί συντελεστής ασφάλειας τελικού πρανούς n=1,5. Νότια πρανή -Βάθος εκσκαφής ~ 250 μ. (για πλήρη εξόφληση του ΟΝΠ). -Περιμετρικά πρανή μήκους 5,5 km. Κατασκευή γεωλογικών τομών ανά 200 μ. -Απόσταση ρέματος Σουλού από το φρύδι εκσκαφής 250 μ. Πρέπει να εκτιμηθεί εάν η τελική λίμνη θα σχηματισθεί από αναβλύζοντα νερά ή από πρόσθετη εισροή. Είναι ήδη γνωστοί οι υδροφόροι σχηματισμοί, εκτελούνται αντλήσεις υδροπροστασίας των πρανών και του χώρου εκσκαφής. Ακόμη, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι αντλήσεις μέσω ιδιωτικών υδρογεωτρήσεων στις αγροτικές καλλιέργειες της περιοχής κατά την καλοκαιρινή περίοδο, που μειώνουν αισθητά τις εισροές νερού στο ΟΝΠ. 2.5.2. Λοιπά Ορυχεία Παρόμοια μεθοδολογία προτείνεται και για τα υπόλοιπα ορυχεία, με τις τοπικές ιδιομορφίες να λαμβάνονται υπόψη ιδιαίτερα. Έτσι, πολύ κρίσιμης σημασίας θέμα αποτελεί ο προσδιορισμός της ευστάθειας του τελικού δυτικού πρανούς του Νοτιοδυτικού Πεδίου (ΝΔΠ) στην περιοχή Ποντοκώμης, από όπου διέρχεται ο κάθετος άξονας της Εγνατίας οδού (Κοζάνη-Νίκη Φλώρινας) και όπου το βάθος του ορυχείου θα προσεγγίζει τα 300 μ., εφόσον δεν διακοπεί πρόωρα η εκμετάλλευση του ΝΔΠ. Πρόκειται για περιοχή με έντονο τεκτονισμό κατά τη μετάβαση από τους ασβεστόλιθους του Άσκιου όρους στα νεογενή υλικά της ιζηματογενούς λεκάνης. Επιβάλλεται να αξιοποιηθεί η αντίστοιχη, σχετικά πρόσφατη, εμπειρία από το γειτονικό ρήγμα της Μαυροπηγής στην ομώνυμη εκμετάλλευση. Ειδικά για την περίπτωση του ΟΠΑ οι συστάσεις του Dr Voigt για τη διαμόρφωση της κλίσης του δυτικού πρανούς περιλαμβάνουν και τον υδροφορέα που αναπτύσσεται στο πόδι της εκσκαφής (footwall aquifer).
3. ΤΕΛΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΑΝΩΝ ΕΚΣΚΑΦΗΣ – ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΥΤΑΝΑΦΛΕΞΕΙΣ ΛΙΓΝΙΤΙΚΩΝ ΣΤΡΩΜΑΤΩΝ
Ένα τεράστιας σημασίας θέμα που αναμένεται να προκύψει, εφόσον εγκαταλειφθούν πρόωρα, το αργότερο έως το 2028 οι λιγνιτικές εκμεταλλεύσεις της περιοχής, είναι η εμφάνιση και ανάπτυξη αυταναφλέξεων σε ευρεία κλίμακα στα λιγνιτικά στρώματα που τυχόν θα παραμείνουν εκτεθειμένα στον ατμοσφαιρικό αέρα. Πρόκειται για μια διαδικασία οξείδωσης, αυτοθέρμανσης και τελικά αυτανάφλεξης στα εκτεθειμένα στην ατμόσφαιρα, κι όχι μόνο, λιγνιτικά στρώματα. Σημειώνεται ιδιαίτερα ότι το αθροιστικό μήκος των επιμέρους εκτεθειμένων στρωμάτων λιγνίτη, θα ανέλθει σε πολλές δεκάδες χλμ., ίσως ξεπεράσει και τα 100 χλμ, ανάλογα με τον αριθμό και το μήκος των ανεξόφλητων λιγνιτικών μετώπων. Η ασφαλέστερη μέθοδος πρόληψης και οριστικής αντιμετώπισης των αυταναφλέξεων είναι η κατάλληλη διαμόρφωση και επικάλυψη των λιγνιτικών πρανών με άγονα υλικά ακολουθούμενη από ταχύτατη ανάπτυξη φυτικής βλάστησης, ώστε να παρεμποδίζεται η είσοδος και η επαφή του ατμοσφαιρικού αέρα και της υγρασίας με τα λιγνιτικά στρώματα. Ωστόσο, ο τρόπος επικάλυψης με άγονα υλικά αποτελεί θέμα ιδιαίτερου σχεδιασμού και εκτέλεσης των αποθέσεων αγόνων με την κατάλληλη τεχνολογία και μέθοδο με το ελάχιστο δυνατό κόστος. Κατά συνέπεια πρέπει έγκαιρα να οριστικοποιηθεί ο σχεδιασμός για την τελική μορφή των εκμεταλλεύσεων καθώς και να εγκριθούν χωρίς καθυστερήσεις από τις αρμόδιες αρχές οι σχετικές Μ.Π.Ε, ώστε να δρομολογηθούν οι αναγκαίες ενέργειες από τη ΔΕΗ ΑΕ.
4. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΣΤΙΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΓΟΝΩΝ ΤΟΥ ΛΚΔΜ Σε ό,τι αφορά την ανακοινωθείσα κατά καιρούς πρόθεση της ΔΕΗ ΑΕ για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού πάρκου στο χώρο των αποθέσεων αγόνων υλικών, θεωρούμε ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής: -Η διαμόρφωση με χρήση προωθητή του τελικού ¨φυσικού¨ οριζόντιου-παραοριζόντιου αναγλύφου των αποθέσεων αγόνων γίνεται, μέχρι σήμερα, με την προοπτική ανάπτυξης γεωργικών εφαρμογών (αγροτικές καλλιέργειες, χορτολιβαδικές εκτάσεις κ.α.) και την πρόσβαση γεωργικών μηχανημάτων (π.χ. γεωργικών ελκυστήρων) κι όχι για χρήση εγκατάστασης φωτοβολταϊκού πάρκου, με προφανή την αναγκαιότητα πρόσβασης ακόμη κι επιβατικών Ι.Χ., οχημάτων τύπου Jeep, φορτηγών, γερανών κλπ. Κατά συνέπεια σε περίπτωση εγκατάστασης φωτοβολταϊκού πάρκου πρέπει να επαναδιαμορφωθεί η τελική επιφάνεια.
-Η διαμόρφωση της τελικής επιφάνειας των αποθέσεων με τη δεδομένη σύσταση υλικών (κυριαρχούν άργιλοι και μάργες) πρέπει να λάβει υπόψη τη δημιουργία συνθηκών γρήγορης απορροής και αποστράγγισης των επιφανειακών νερών ώστε να αποφευχθεί η δημιουργία εστιών με λιμνάζοντα νερά που οδηγούν σε διαφορικές καθιζήσεις κοκ. -Η καθίζηση των αποθέσεων αγόνων υλικών αποτελεί σημαντική συνιστώσα του κόστους εγκατάστασης και διαχρονικής ευστάθειας της βάσης θεμελίωσης και στήριξης των φωτοβολταϊκών panels. Πρέπει να εξεταστεί η τυχόν αναγκαιότητα εκτέλεσης εργασιών συμπίεσης του εδάφους πριν την εγκατάσταση του εξοπλισμού (εκπόνηση γεωτεχνικών διερευνήσεων). Είναι φανερό ότι σε ανάλογη περίπτωση θα εκτοξευθεί το κόστος εγκατάστασης των φωτοβολταϊκών, με προφανή αντίκτυπο στην αύξηση της τιμής της παραχθησόμενης κιλοβατώρας. -Στην τελική επιφάνεια καθώς και για τις ανάγκες πρόσβασης (οδοποιΐα) είναι αναγκαία η χρήση αμμοχάλικων σε κολοσσιαίες ποσότητες οι οποίες, ευτυχώς, υπάρχουν σε αφθονία στα υπερκείμενα άγονα των λιγνιτωρυχείων. Ωστόσο, η μεταφορά – κατανομή – διάστρωση – συμπίεση των ποσοτήτων αυτών στους χώρους των αποθέσεων είναι καθαυτή ένα πολύ σοβαρό τεχνικό και οικονομικό πρόβλημα που πρέπει έγκαιρα να μελετηθεί. Για όλους τους πιο πάνω λόγους και για το δραστικό περιορισμό του κόστους ενός αντίστοιχου έργου πρέπει να εξεταστεί με τη μέγιστη προσοχή το θέμα της θέσης (-εων) εγκατάστασης φωτοβολταϊκού πάρκου στις εκτάσεις ιδιοκτησίας της ΔΕΗ ΑΕ στο ΛΚΔΜ, κι όχι κατ’ ανάγκη μόνο στο χώρο των αποθέσεων αγόνων υλικών αλλά ιδιαίτερα στις απαλλοτριωθείσες και μη προοριζόμενες τελικά για εκσκαφή εκτάσεις.
5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Από τα προαναφερθέντα είναι πασιφανές, ακόμη και στον μη ειδικό, πως σε περίπτωση πρόωρης παύσης λειτουργίας των λιγνιτικών ΑΗΣ και των λιγνιτωρυχείων της ΔΕΗ ΑΕ στην περιοχή Πτολ/δας – Αμυνταίου το αργότερο έως το 2028, θα απαιτηθεί ικανό χρονικό διάστημα και μετά το 2028 για την οριστική -τελική αποκατάσταση των αποθέσεων αγόνων υλικών στα λιγνιτωρυχεία της ΔΕΗ ΑΕ. Τούτο αφορά τη διαμόρφωση των ασφαλών και κατάλληλων συνθηκών (βιώσιμη δημιουργία και ανάπτυξη λιμνών, εγγυημένη ευστάθεια τελικών πρανών εκσκαφών και αποθέσεων αγόνων, ταχεία και ομαλή απορροή όμβριων υδάτων, έγκαιρη ¨απόσβεση¨ των καθιζήσεων των τελικών επιφανειών, δραστική καταπολέμηση των αυταναφλέξεων κλπ.), που είναι ζωτικής σημασίας προϋποθέσεις για την αποδοτική αξιοποίηση των αποκατεστημένων εκτάσεων. Ακόμη, θα προκύψει σοβαρή οικονομική επιβάρυνση της ΔΕΗ ΑΕ με αντίκτυπο στην τιμή της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας, παράλληλα με την πρόωρη, ραγδαία και δραστική οικονομική υποβάθμιση της ευρύτερης περιοχής των λιγνιτικών εκμ/σεων στη Δ. Μακεδονία. Εξάλλου, ο ορθολογικός σχεδιασμός των αποθέσεων αγόνων πρέπει να ανταποκρίνεται και στο στόχο της δημιουργίας των μέγιστων δυνατών οριζόντιων και παραοριζόντιων τελικών επιφανειών, όπου με την απόθεση κατάλληλων υλικών στην τελική επιφάνεια και την αντίστοιχη διαμόρφωσή των θα αναπτυχθούν μελλοντικά παραγωγικές δραστηριότητες του πρωτογενούς, κι όχι μόνο, τομέα στην περιοχή Πτολ/δας – Αμυνταίου. Ο υπόψη στόχος, με δεδομένη τη σημερινή φάση της απόθεσης αγόνων, ως αποτέλεσμα του ισχύοντος με βάση τις εγκεκριμένες από την πολιτεία μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) με προοπτική των εκμ/σεων έως περίπου το 2050, δεν εξυπηρετείται ούτε κατ’ ελάχιστο με την πρόωρη διακοπή της λειτουργίας των λιγνιτωρυχείων της ΔΕΗ ΑΕ το αργότερο έως το 2028. Κατά συνέπεια, εκτός από λόγους ουσίας, δηλ. επάρκειας και αξιοπιστίας του ηλεκτρικού ισοζυγίου της χώρας και μείωσης της πολύ υψηλής ενεργειακής εξάρτησης στο συνολικό ενεργειακό ισοζύγιο, που με το νέο ΕΣΕΚ εκτιμάται σε 71% το 2030, απαιτείται επιπρόσθετα, κατά την άποψή μας, για λόγους εύρυθμης και ομαλής αποκατάστασης των εκτάσεων των αποθέσεων αγόνων υλικών, επανεξέταση της εξαγγελθείσας κυβερνητικής πρόθεσης και αναθεώρηση του χρονοδιαγράμματος απόσυρσης των λιγνιτικών ΑΗΣ, ώστε να παραταθεί η συμμετοχή του λιγνίτη στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της χώρας για αρκετά ακόμη χρόνια μετά το 2028.
Τέλος, εκτιμάται ότι στο μακροχρόνιο και τεράστιο έργο της αποκατάστασης και της δημιουργίας των απαιτούμενων ευνοïκών συνθηκών για την αποδοτική αξιοποίηση των τελικών επιφανειών – εδαφών των λιγνιτωρυχείων, που καλείται να επιτελέσει η ΔΕΗ ΑΕ με εχέγγυο τη σημαντικότατη εμπειρία από την υπερεξηκονταετή δραστηριότητα στην εκμ/ση των λιγνιτωρυχείων της περιοχής, επιβάλλεται η ουσιαστική συνεργασία με ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, ακόμη και για λόγους έξωθεν καλής μαρτυρίας. Ιδού, λοιπόν, πεδίο δόξης λαμπρό για τους έλληνες μηχανικούς, γεωτεχνικούς, γεωεπιστήμονες κλπ., χωρίς να αποκλείονται τεχνικοεπιστημονικές συνεργασίες σε επί μέρους θέματα με ξένους ειδικούς, στην πορεία υλοποίησης του τεράστιου τούτου και πρωτόγνωρου για τη χώρα τεχνικοοικονομικού και διεπιστημονικού εγχειρήματος.
ΧΡΗΣΤΟΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ τ. Μέλος ΔΣ ΔΕΗ ΑΕ, τ. Δ/ντης ΛΚΔΜ ΔΕΗ ΑΕ Λευκόβρυση Κοζάνης ΔΕΚ 2019
