Κορωνοϊός: το στοίχημα στη διαχείριση κοινωνικών σχέσεων, ο σεβασμός και η κοινωνική διάσταση της πανδημίας (της Πηνελόπης Μελίδου)

Αριθμοί κρουσμάτων. Αριθμοί θανάτων. Μέτρα πρόληψης. Καραντίνα. Αντισηπτικά. Απομόνωση. Όλες αυτές οι λέξεις εμφανίζονται καθημερινά μπροστά μας, σε σταθερή και αυξανόμενη βάση. Εννοείται ότι δεν πάνε μόνες τους. Συνοδεύονται από άγχος, φόβο, διστακτικότητα, αρνητικές σκέψεις, απελπισία, απαισιοδοξία. Και είναι απόλυτα φυσιολογικό να τα βιώνεις όλα αυτά, γιατί έρχεσαι αντιμέτωπος με μια απειλή. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος με το που αξιολογεί ένα ερέθισμα ως απειλή τότε δίνει σήμα ώστε να γίνει έκκριση των ορμονών «κορτιζόλης» και «ανδρεναλίνης» ώστε να αποφασίσει το άτομο εάν θα κάτσει και θα παλέψει την απειλή ή εάν θα το βάλει στα πόδια (fight or flight response).

Το πιο δύσκολο κομμάτι με τον κορονοϊό είναι ότι είναι μια απειλή αόρατη. Δεν την πιάνει το μάτι μας. Δεν μπορούμε να δούμε τον ιό με γυμνό μάτι, να τον νιώσουμε, να τον αγγίξουμε και όλο αυτό δημιουργεί σύγχυση. Από τη μια πλευρά ένα ιδιαίτερο άγχος γεμάτο αβεβαιότητα από την άλλη πλευρά και μια παρανόηση ότι αφού δεν μπορώ να δω τον ιό, άρα δεν είναι και τόσο επικίνδυνος. Πολλοί άνθρωποι βιώνουν διφορούμενα συναισθήματα καθώς δεν είναι και τόσο εξοικειωμένοι με όλη αυτή την κατάσταση ή τον φόβο για τους ιούς και τις αρρώστιες. Μπορούμε να πούμε ότι οι άνθρωποι που είναι περισσότερο επιρρεπείς στο άγχος και στο φόβο για την ασθένεια, αντιλαμβάνονται σε μεγαλύτερο βαθμό την σημασία του κινδύνου, γι’ αυτό και λαμβάνουν περισσότερα μέτρα, άσχετα βέβαια που ταυτόχρονα βιώνουν ψυχική και συναισθηματική δυσφορία.

Γιατί, όμως, υπάρχει τόσο μεγάλη δυσκολία στη συμμόρφωση;

Το γεγονός ότι ο ιός δεν αποτελεί απτή απειλή, όπως ανεφέραμε παραπάνω, επιβαρύνει σημαντικά τη συνειδητοποίηση της σοβαρότητας της κατάστασης. Επιπλέον, η αίσθηση του άτρωτου αποτελεί έναν παράγοντα που δυσκολεύει. Συχνά ακούμε «έλα μωρέ, εγώ δεν παθαίνω τίποτα», «εμένα δεν με πιάνει». Η ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε σε όλα και ότι τίποτα δεν μας αγγίζει δεν υπάρχει μόνο στα παραμύθια και στα βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Δυστυχώς, υπάρχει διάχυτη παντού, η οποία επιβαρύνεται σημαντικά και από την προηγούμενη εμπειρία. Τι θέλω να πω; «εγώ δεν αρρώστησα τότε που έγινε το ΧΧΧΧ, τώρα θα αρρωστήσω;» φαντάζομαι έχετε ακούσει και παρόμοιες άλλες εκφράσεις και ιστορίες. Πολλοί άνθρωποι έχοντας μια εμπειρία στις πλάτες τους, θεωρούν ότι τίποτα πλέον δεν τους αγγίζει. Επίσης, ειδικότερα οι άνθρωποι που δεν αρρωσταίνουν συχνά, βλέπουμε να μην παίρνουν τον ιό τόσο στα σοβαρά καθώς θεωρούν ότι έχουν τόσο ισχυρό ανοσοποιητικό (αφού δεν αρρωσταίνουν συχνά) που δεν μπορεί να τους πιάσει. Δυστυχώς, όμως ο ιός είναι πολύ κοινωνικός και θέλει να έχει πολλούς φίλους, δεν κάνει εξαιρέσεις.

Δεν έχει νόημα να προσπαθήσουμε να πείσουμε αυτούς τους ανθρώπους ότι μπορεί να συμβεί και σε αυτούς. Δεν πιάνει αυτός ο τρόπος. Αν θέλουμε με κάποιο τρόπο να κάνουμε αυτούς τους ανθρώπους να μας ακούσουν είναι να τους επισημαίνουμε ότι ναι, οι ίδιοι μπορεί να μη νοσήσουν, αλλά μπορεί να νοσήσουν οι οικείοι τους και τα πρόσωπα που αγαπούν. Η μητέρα, που λόγω των προβλημάτων υγείας της αν κολλήσει θα είναι δύσκολο να ανακάμψει, ο αδερφός που είναι φιλάσθενος και είναι πιο επιρρεπής στο να κολλήσει κλπ. Αυτός είναι ένας πολύ πιο αποτελεσματικός τρόπος να βάλετε έναν άνθρωπο που δεν συμμορφώνεται σε σκέψεις, παρά να του λέτε συνέχεια ότι μπορεί να κολλήσει κι ο ίδιος. Δεν θα το καταλάβει. Γιατί δεν ακούει. Έχει σχηματίσει τη δική του άποψη για τον εαυτό του κι αυτό δεν αλλάζει.

Κι εν μέσω μιας τεράστιας κρίσης που αφορά την σωματική μας υγεία, ακολουθούν οι κοινωνικές πτυχές που ξεπροβάλλουν…

Τσακωμοί για το ποιος θα πάρει περισσότερα detol. Σπρωξίματα για το ποιος θα προλάβει το τελευταίο αντισηπτικό που υπάρχει στο ράφι. Ατελείωτα τηλεφωνήματα στο γνωστό μας που έχει φαρμακείο για να μας κρατήσει εκείνο το «καλό» το αντισηπτικό. Κι έρχεται στην επιφάνεια το ένστικτο της επιβίωσης. Που γι’ αυτήν θα κάνω ότι περνάει από το χέρι μου, αγνοώντας τον διπλανό μου, αγνοώντας το γεγονός ότι δεν είμαι μόνο εγώ που έχω ανάγκη, αγνοώντας τις αξία του σεβασμού, της ενσυναίσθησης, της αλληλοβοήθειας. Ξεχνιούνται αυτές οι έννοιες ξαφνικά. Κι έρχονται άλλες στη θέση τους. Ο εγωισμός, η απληστία, ο «παρτακισμός» (δεν ξέρω αν υπάρχει αυτή η λέξη αλλά καταλαβαίνετε τι εννοώ).

Στραβοκαταπίνεις και φοβάσαι να βήξεις γιατί σκέφτεσαι ότι θα σε αγριοκοιτάξουν ή/και θα σε βρίσουν. Αγχώνεσαι και φοβάσαι περισσότερο όχι για το αν έχεις κορονοϊό αλλά για το τι θα γίνει σε περίπτωση που μάθουν οι άλλοι ότι έχεις κορονοϊό. Πως θα σε αντιμετωπίσουν; τι θα πουν; κι αν σε κατηγορήσουν ότι εσύ κόλλησες και τους άλλους; κι εκεί έρχεται το στίγμα… το κοινωνικό στίγμα… «αυτός που μας κουβάλησε τον κορονοϊό», «αν δεν πήγαινε στο ΧΧΧ τώρα θα ήμασταν μια χαρά, αυτός φταίει», «και τώρα εξαιτίας του, την πληρώνουμε όλοι» και άλλα πολλά παρόμοια. Και αυξάνετα το άγχος, και πολλαπλασιάζεται ο φόβος, και εξαπλώνεται η αίσθηση της μοναξιάς και απομόνωσης φυσικής και μεταφορικής. Και ο σεβασμός χάνεται. Εξαφανίζεται. Η έννοια της ενσυναίσθησης ξεθωριάζει. Η κατανόηση καλύπτεται από την κριτική.

Μην επιτρέψεις τον εαυτό σου να γίνει έτσι.

Μην επιτρέψεις στον εαυτό σου να κατηγορεί ασύστολα.

Μην επιτρέπεις τον εαυτό σου να φέρνει τον άλλον άνθρωπο σε δύσκολη θέση.

Μην επιτρέπεις τον εαυτό σου να αλλοιώσει τις αρχές και αξίες εξαιτίας του ιού.

Μην επιτρέπεις τον εαυτό σου να γίνει σαν τους ανθρώπους που μέχρι πριν τον ιό απέφευγε.

Να επιτρέπεις στον εαυτό σου να αγχώνεται, γιατί είναι φυσιολογικό.

Να επιτρέπεις στον εαυτό σου να παίρνει το χρόνο που χρειάζεται για να ανασυγκροτηθεί.

Να φροντίζεις τον εαυτό σου και τα ψυχικά σου αποθέματα.

Να υπενθυμίζεις τον εαυτό σου ότι δεν είσαι μόνος/η σου.

Να είσαι επιεικής με τον εαυτό σου.

Να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι όλοι άνθρωποι εξίσου είναι πάρα πολύ σημαντικοί. Κανένας, όμως, άνθρωπος δεν είναι πιο σημαντικός από κάποιον άλλον.

Σε ευχαριστώ που διάβασες το άρθρο μου… δεν το θεωρώ καθόλου αυτονόητο.

Ααα και να μην το ξεχάσω… Να φροντίζεις τη ψυχική σου υγεία, γιατί η απομόνωση δυσκολεύει τη διαύγεια της σκέψης και ο εγκέφαλος μας από τη φύση του προσελκύεται από πληροφορίες που είναι πιο αγχογόνες και επιφέρουν φόβο. Αξίζεις να έχεις καλή ψυχική υγεία. Μην την αμελήσεις… πόσο μάλλον τώρα!

Πηνελόπη Μελίδου

MSc Ψυχολόγος Υγείας