«Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή την Σην αισθομένη Θεότητα, μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν, μύρα προ του ενταφιασμού κομίζει…».
Και φέτος, βράδυ της Μεγάλης Τρίτης στη Θεσσαλονίκη, ακούσαμε και απολαύσαμε την «Κασσιανή» από την τετράφωνη ανδρική χορωδία του Ακαδημαϊκού Μουσικού Συνδέσμου Θεσσαλονικέων, στην οποία συμμετέχουν και συμπατριώτες μας της Θεσσαλονίκης, παλιοί χορωδοί. Ακολουθώντας μια παράδοση, από το 1970 που δημιουργήθηκε, η πολύ καλή αυτή χορωδία αποδίδει το ωραίο τροπάριο της Κασσιανής μοναχής κάθε Μεγάλη Τρίτη βράδυ, μέσα σε ένα κατάμεστο από ευλάβεια και συγκίνηση εκκλησίασμα (άλλες φορές στον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά, τη Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης, φέτος στην επιβλητική εκκλησία της Αγίας Μαρίνας).
Μαζί με τους χορωδούς το σιγοψιθυρίσαμε κι εμείς και βρεθήκαμε πίσω, χρόνια πριν, μικρά παιδιά, στην Κοζάνη στον Αϊ-Νικόλα μας, τότε που με κατάνυξη παρακολουθούσαμε τη θεία και ιερή αυτή μυσταγωγία και συμμετείχαμε σιγοψάλλοντας, χωρίς να πολυκαταλαβαίνουμε ίσως τα λόγια, νιώθοντας όμως το μεγαλείο και τη σημασία τους. Στιγμές και μνήμες αλησμόνητες, αναμνήσεις που κάθε χρόνο τέτοιες μέρες ζωντανεύουν πιο έντονα και μας κατακυριεύουν.
Σ’ αυτή μας την κατάνυξη βασικός συντελεστής ήταν τότε η υπέροχη χορωδία «Άγιος Νικόλαος», που απέδιδε το τροπάριο με εξαιρετική ευαισθησία με χοράρχες παλιότερα τον Νίκο Λιούφη και τον Μάκη Βαχτσεβάνο, αλλά και τον Πάρι Καραχάλιο αργότερα (από το 1974), που επάξια τους αντικατέστησε.
Από πολύ παλιά, από το 1936, που ιδρύθηκε η ιστορική αυτή χορωδία, με πρώτο χοράρχη τον αρχιμουσικό Γεώργιο Φελούρη και τον συμπατριώτη μας ταλαντούχο μουσικό Γιάννη Δόδουρα αργότερα, η Μεγάλη Εδβομάδα και κυρίως η Μεγάλη Τρίτη με την «Κασσιανή» και η Μεγάλη Παρασκευή με τα εγκώμια, έχουν άρρηκτα συνδεθεί και είναι συνυφασμένες για μας τους όπου γης Κοζανίτες, με τη χορωδιακή απόδοση αυτών των θαυμάσιων ύμνων, που συμβάλλει σημαντικά στο μυσταγωγικό κλίμα της εβδομάδας των παθών του Κυρίου.
Με πολλή θλίψη πληροφορηθήκαμε πριν δυο-τρία χρόνια το τέλος αυτής της θαυμάσιας χορωδίας που μας συντρόφευε για δεκαετίες σ’ όλες τις κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις του τόπου μας, αποσπώντας διακρίσεις σε συναυλίες και φεστιβάλ. Μεταξύ των άλλων, Β΄ βραβείο στο πανελλήνιο χορωδιακό φεστιβάλ στο εθνικό στάδιο των Αθηνών το 1960, με τον «Ανήφορο» του Γιάννη Δόδουρα και πολλές άλλες συμμετοχές και παρουσίες. Είναι όμως παρήγορο ότι υπάρχει από το 1964 και συνεχίζει επάξια η χορωδία «Ελίμεια» που ίδρυσε ο Μάκης Βαχτσεβάνος. Η θαυμάσια χορωδία συμμετέχει από τότε στις λατρευτικές συνάξεις και όχι μόνον, με μαέστρο τον Γιάννη Παφίλη από το 1992, μετά τον θάνατο του ιδρυτή της. Μετά τον θάνατο και του Γιάννη Παφίλη πριν λίγο καιρό, ανέλαβε τη διεύθυνση η Κλαίρη Τζουρά. Τα τελευταία χρόνια η χορωδία ψάλλει την «Κασσιανή» σε ναούς της Κοζάνης, φέτος στον Άγιο Δημήτριο.
Πλήθος νοσταλγών Κοζανιτών το βράδυ αυτό, όπου το παρόν με το παρελθόν συνυπάρχουν ανάκατα συνταιριασμένα, βρεθήκαμε φέτος στη Θεσσαλονίκη, στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι βρισκόμαστε στον Αϊ-Νικόλα μας όπως τότε, πάνω στον γυναικωνίτη του, δίπλα στους χορωδούς, για να ακούσουμε από πιο κοντά και να απολαύσουμε καλύτερα την υπέροχη αυτή μελωδία. Το «οδυρομένη» που ο αείμνηστος τενόρος Νίκος Τραχαλιός έψαλε με τη θαυμάσια φωνή του και προκαλούσε σε όλους ρίγη συγκίνησης. Το ίδιο όμορφα το απέδιδαν αργότερα οι χορωδοί Γιώργος Σιαλβέρας, Λευτέρης Κόκκας, Γιώργος Χαλβατζής, και Νίκος Βαλταδώρος.
Είναι λογικό και φυσικό οι Κοζανίτες να έχουμε αγάπη και έφεση στην έντεχνη σοβαρή μουσική. Είναι κάτι που από χρόνια έχει καλλιεργηθεί από τους γονείς και τους παππούδες μας και μεταλαμπαδεύτηκε στις νεότερες γενιές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην Κοζάνη δημιουργήθηκε το 1924 από τον Εδμόνδο Σασαρόλη η πρώτη συμφωνική ορχήστρα στην Ελλάδα, πολύ πριν από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Και βέβαια θα πρέπει να αναφέρουμε ότι από το 1902, συνεχίζοντας τη δράση της Πανδώρας και αργότερα του ωδείου, προπολεμικά αλλά και αμέσως μετά τον πόλεμο, η Κοζάνη είχε μεγάλη δράση και παρουσία στον χώρο της έντεχνης μουσικής, χορωδιακής και ενόργανης,
Για τον χώρο της εκκλησιαστικής μουσικής θα πρέπει να πούμε ότι πρώτος το 1925 ο αείμνηστος συμπατριώτης μας Θεόδωρος Καρακάσης ίδρυσε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Κοζάνης χορό με τετραφωνία και έθεσε έτσι τις βάσεις στο είδος αυτό της μουσικής, που δημιούργησε έκτοτε παράδοση στην πόλη. Στα «Ελιμειακά» έχουν δημοσιευθεί πολλές αξιόλογες εργασίες σε σχέση με τη μουσική παράδοση της ιδιαίτερης πατρίδας μας (βλ. Ευρετήριο «Ελιμειακών» 2012).
Για την ιστορία να αναφέρουμε ακόμη ότι η Κασσιανή, βυζαντινή ποιήτρια που έζησε τον 9ο αιώνα μ.Χ., έγραψε το θαυμάσιο αυτό τροπάριο όταν έγινε μοναχή, μετά το γνωστό περιστατικό με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο το 820 μ.Χ. (εκ γυναικός ερρύει τα φαύλα, εκ γυναικός πηγάζει τα κρίττω). Συνθέτης της υπέροχης μελωδίας είναι ο όχι ιδιαίτερα γνωστός στο ευρύ κοινό Θεμιστοκλής Πολυκράτης (1863-1926), σπουδαίος συνθέτης και φιλόλογος, ο πιο παραγωγικός συνθέτης πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής. Οι εκκλησιαστικές συνθέσεις του όμως έμειναν ανέκδοτες με εξαίρεση την «Κασσιανή», που εκδόθηκε το 1908. Ο Πολυκράτης έγραψε μελοδράματα, μουσική για αρχαίο δράμα κτλ. Διηύθυνε τη χορωδία του Αγίου Γεωργίου Καρύτση (1897-1913), τη χορωδία Διονυσίου Αρεπαγίτου (1913-1920) και μέχρι τον θάνατο του την πολυφωνική χορωδία της Μητρόπολης Αθηνών.
Η μουσική παράδοση της ιδιαίτερης πατρίδας μας για μας τους Κοζανίτες είναι ιερή παρακαταθήκη. Εύχομαι, να αποτελέσει βίωμα ψυχής και για τις επερχόμενες γενιές της γενέτειρας και βέβαια αυτό είναι κάτι που προϋποθέτει την ανανέωση, την ενδυνάμωση και την υποστήριξη όλων αυτών των ερασιτεχνικών μουσικών ομάδων, που τις στηρίζει ακόμη, δυστυχώς, μόνον η αγάπη προς τη μουσική κάποιων ευαίσθητων ανθρώπων. Ας δείξουν λοιπόν τη φροντίδα τους, την κατανόηση και την αγάπη τους στον τομέα αυτό και οι υπεύθυνοι φορείς του τόπου. Είναι κρίμα μια τέτοια παράδοση δεκαετιών, στη σημερινή εποχή με τα προβλήματα και τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουμε τα τελευταία χρόνια, να αφεθεί στην τύχη της εξαφάνισης και της παρακμής. Τα βιώματα, η υποχρέωση στην παράδοση και ο πολιτισμός μας είναι αυτά που πρέπει να διατηρήσουμε για να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο αύριο, που όλοι μας ονειρευόμαστε και ευχόμαστε.
Μιμή Παπαδέλη-Παπαναστασίου
φετος ουτε στον Αγιο Δημητριο…καιρος ηταν να σταματησει αυτη η ασχημια που καμια σχεση δεν ειχε με την βυζαντινη μουσικη..επιτελους ακουσαμε το τροπαριο απο τον πρωτοψαλτη του ναου και η ψυχη μας αγαλιασε…και του χρονου ετσι…
Κανένα είδος εκκλησιαστικής μουσικής,κύριε,δεν είναι ‘ασχήμια’ όπως χαρακτηρίζετε την τετράφωνη,είτε αυτή λέγεται βυζαντινή της οποίας είμαι γνώστης,είτε τετράφωνη χορωδιακή,χωρίς ή με εκκλησ. όργανο (στη μακρινή μου πατρίδα Κέρκυρα κτλ).Εξαρτάται από τα ακούσματα και βιώματα της παιδικής μας ηλικίας και γενικότερα της μουσικής μας παιδείας.Περιοριστείτε λοιπόν στα δικά σας,όπως έχετε άλλωστε το δικαίωμα και αφήστε τους άλλους να απολαμβάνουν ότι τους ικανοποιεί.Στο κάτω κάτω όλα υπηρετούν τον ίδιο σκοπό.Κατά τ’άλλα το άρθρο είναι εξαιρετικό και πολύ χρήσιμο.Καλό Πάσχα!
Απγαπητε Κυριε δεν εκρινα το αρθρο το οποιο σαν γραφή ειναι οντως υπεροχο. ναι ειναι μεγαλη ασχημια να εχεις συμετασχει στην ακολουθεια και ξαφνικα να ακους τα αλλαλα …..τα οποια δεν εχουν καμμια σχεση με την βυζαντινη μουσικη. μπορει στην πατριδα σας να εχετε οργανα μεσα στην εκκλησια —το οποιο δεν συναδει με την βυζαντινη παραδοση– εξαλου και στην γειτονα χωρα στην Αλβανια εχουν οργανα στις εκκλησιες ο λογος προφανης. οποτε σε πρωτη ευκαιρια να βαλουμε στις εκλησιες και κλαρινα….επιμενω τελος οτι τα αλλαλα δεν εχουν θεση στην εκκλησια. αλλο οι βυζαντινες χωροδιες και αλλο τα αλλαλα…ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Υ.Σ συγνωμη για τα ορθογραφικα μου λαθη αλλα δεν ειμαι γνωστης της μουσικης των αλλάλων.