Πως εμφανίζονται τα ψυχοσωματικά συμπτώματα – Όλα όσα πρέπει να γνωρίζεις (της Πηνελόπης Μελίδου, MSc Ψυχολόγος Υγείας)

Ύστερα από άπειρες επισκέψεις σε παθολόγους, γαστρεντερολόγους, καρδιολόγους πολλοί άνθρωποι καταλήγουν έξω από την πόρτα του γραφείου μου. Στην ερώτηση «Τι σε φέρνει σήμερα εδώ;» η απάντηση ξεκινά με έναν αναστεναγμό και συχνά συνεχίζει με «είχα κάτι ενοχλήσεις, έκανα όλες τις εξετάσεις και βγήκαν όλα καθαρά έτσι έχουν αποκλεισθεί οργανικές αιτίες. Πήγα σε όλους τους γιατρούς μου είπαν τιποτα δεν έχω. Όλα είναι από το άγχος. Επομένως, ήρθα».

Κι έτσι ξεκινάει το ταξίδι να βρούμε το «γιατί» εμφανίστηκε ο πόνος στο έντερο, στο στομάχι, τα αυτοάνοσα και άλλα πολλά.

Λοιπόν, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα δεν εμφανίζονται τυχαία. Για να εμφανιστούν σημαίνει ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς απαραίτητα να το συνειδητοποιούμε, υποβάλλαμε τον εαυτό μας κάτω από έντονο στρεςς. Αναγκάσαμε τον εαυτό μας να αντέξει περισσότερο απ’όσο μπορεί στην πραγματικότητα με αποτέλεσμα αυτός να αντιδράει για να μας πει «φτάνει επιτέλους».

Θα σας εξηγήσω ακριβώς τι θέλω να πω χρησιμοποιώντας  παραδείγματα, καθώς θεωρώ ότι μέσα από τα παραδείγματα μπορούμε πιο εύκολα να κατανοήσουμε καταστάσεις.

Παράδειγμα Νο1 «Βγάλε τα ΠΡΕΠΕΙ από την ζωή σου»

«Η Μαρία είναι 25 χρονών, επέστρεψε πίσω στην οικογένεια της λίγο καιρό πριν από τον τόπο των σπουδών της καθώς αποφοίτησε. Η Μαρία έχει έντονο άγχος για τον επαγγελματική της πορεία καθώς σκέφτεται ότι ΠΡΕΠΕΙ να βρει μια καλή δουλειά ώστε να ευχαριστήσει τους γονείς της και να τους κάνει περήφανους γιατί αυτοί δώσανε αρκετά χρήματα για να σπουδάσει. Κι έτσι, ΠΡΕΠΕΙ να τους αποδείξει ότι πιάσανε τόπο τα χρήματα τους. Επίσης, αγχώνεται πολύ όταν είναι να πάρει αποφάσεις στη ζωή της γιατί σκέφτεται ότι ΠΡΈΠΕΙ να πάρει τη ΣΩΣΤΗ απόφαση. Σχεδόν ποτέ δεν είναι ευχαριστημένη με ό,τι κάνει καθώς πιστεύει ότι θα μπορούσε να τα πάει και ΚΑΛΥΤΕΡΑ. Δεν συχγωρεί ΛΑΘΗ στο εαυτό της γιατί θεωρεί ότι σε περίπτωση λαθους θα ΕΠΡΕΠΕ να το είχε προβλέψει νωρίτερα. Η Μαρία από τότε που τελείωσε το σχολείο, ανα διαστήματα εμφανίζει σωματικούς πόνους (πονοκεφάλους, πόνους στο στομάχι) αλλά από τους κλινικούς ελέγχους δεν εντοπίζεται κάποιο οργανικό πρόβλημα. Το τελευταίο διάστημα εμφανίζει έντονο πόνο στο έντερο. Έκανε εξετάσεις αλλά βγήκαν όλες καλές»

Σχολιασμός:

Στην πραγματικότητα, το σώμα της Μαρίας την προειδοποιούσε από την αρχή ότι κάτι πρέπει να κάνει με τα ΠΡΕΠΕΙ της και την μη αποδοχή του εαυτού της. Η Μαρία, όμως δεν τα έδινε σημασία με αποτέλεσμα το σώμα της να «νευριάσει» και να πει «σου έστειλα τους πονοκεφάλους αλλά εσύ δεν έδωσες σημασία, σου έστειλα τον πόνο στο στομάχι αλλά πάλι εσύ συνέχισες να μη δίνεις σημασία. Τώρα θα σου στείλω το θέμα με το έντερο για να καταλάβεις θέλεις δε θέλεις ότι κάτι πρέπει να κάνεις με τα ΠΡΕΠΕΙ σου και να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Όσο εσύ δεν ακούς τις ανάγκες σου, τόσο εγώ θα σου μιλάω».

Παράδειγμα Νο2 «Δεν χρειάζεται να τα κάνεις όλα τέλεια»

«Ο Γιώργος είναι 35 ετών και δουλεύει σε μια μεγάλη πολυεθνική εταιρία. Έχει ένα μόνιμο άγχος για το αν θα τα ΚΑΤΑΦΕΡΕΙ. Προσπαθεί να τα κάνει όλα ΤΕΛΕΙΑ από το πιο μικρό μέχρι το πιο μεγάλο. Ξοδεύει πάρα πολλές ώρες στη δουλειά και στις εργασίες ώστε να τις παρουσιάσει τέλεια, χωρίς ΚΑΝΕΝΑ ΛΑΘΟΣ. Πολλές φορές προτιμά να μην πει κάτι μπροστά στους άλλους ή το σκέφτεται ξανά και ξανά προκειμένου σιγουρευτεί ότι δεν θα πει κάτι που δεν είναι ΣΩΣΤΟ. Όταν ξεκινάει να κάνει κάτι και στη μέση δεν του βγει ακριβώς όπως το είχε στο μυαλό του το παρατάει βρίσκοντας διάφορες δικιολογίες όπως ότι δεν έχει τελικά πολύ χρόνο και θα το συνεχίσει αργότερα ή ότι τελικά δεν τον ενδιαφέρει και τόσο πολύ το συγκεκριμένο αντικείμενο. Στην ουσία, όμως, η τάση του να το κάνει τέλειο τον οδηγεί στην αναβλητικότητα, καθώς δεν δέχεται τίποτα λιγότερο από αυτό που είχε στο μυαλό του. Ζει συνεχώς σε ένα δίπολο «σωστό-λάθος», «καλό-κακό» κλπ. Στο Πανεπιστήμιο έβαζε συχνά ρήτρα στα γραπτά, ώστε αν γράψει κάτω από 9 να κοπεί, καθώς θεωρούσε ότι ή θα πάρει άριστα ή καλύτερα να κοπεί. Το ενδιάμεσο δεν υπάρχει. Ο Γιώργος τα τελευταία χρόνια έχει εμφανίσει ένα αυτοάνοσο και ο γιατρός του είπε ότι είναι από το έντονο στρες.»

Σχολιασμός:

Ο Γιώργος δεν επιτρέπει στον εαυτό του να κάνει λάθη, με αποτέλεσμα να τον πιέζει πολύ. Προσπαθεί συνεχώς να τα κάνει όλα τέλεια αλλά αυτό έχει ως συνέπεια να επιβαρύνει τον εαυτό του με παραπάνω πράγματα. Όταν κάτι δεν πάει έτσι όπως το θέλει κάνει αρνητική αυτοκριτική και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση αρνητικών συναισθημάτων, τα οποία ο Γιώργος δεν τα εξωτερικεύει λεκτικά ώστε να χαλαρώσει κι έτσι αναλαμβάνει δράση το σώμα του λέγοντας: «Γιώργο μόνο αν σου δώσω αυτό το αυτοάνοσο θα κινητοποιηθείς να αναζητήσεις βοήθεια για να σταματήσεις να απαιτείς από τον εαυτό σου το τέλειο. Πρέπει να μάθεις ότι είναι οκ να μην τα κάνεις όλα τέλεια. Δεν σημαίνει ότι αν κάνεις και κάποια λάθη δεν αξίζεις».

Παράδειγμα Νο3 «Κουβάλησε όσα αντέχεις και μην υπερφορτώνεσαι»

«Η Κατερίνα είναι 48 ετών, παντρεμένη με δυο παιδιά. Είναι ένας πολύ γλυκός άνθρωπος και πολύ ευγενική. Όλοι τη συμπαθούν και έχουν να πουν έναν καλό λόγο γι’ αυτή. Η Κατερίνα στην καθημερινότητά της έχει να κάνει πολλά πράγματα, να φροντίσει στο σπίτι, να πάει στη δουλειά, να φροντίσει τα παιδιά και τον σύζυγο. Δεν έχει δικά της ενδιαφέροντα και το τελευταίο διάστημα έχει απομακρυνθεί από τις φίλες της γιατί δεν έχει χρόνο, όπως η ίδια αναφέρει. Ο σύζυγος της εργάζεται αρκετές ώρες και επωμίζεται και τις δικές του δουλειές (του σπιτιού), ώστε να μην τον επιβαρύνει. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι έχει σταματήσει να φροντίζει τον εαυτό της και δίνεται ολοκληρωτικά στην οικογένεια, μάλιστα, μερικές φορές παραπάνω απ’ όσο μπορεί να αντέξει. Οι φίλες της, όταν μιλάνε, της επισημαίνουν ότι επωμίζεται παραπάνω απ όσα πρέπει και αυτό κάποια στιγμή θα βγει. Τον τελευταίο καιρό η Κατερίνα νιώθει πολλή εξάντληση, δεν έχει δύναμη να σηκωθεί από το κρεβάτι της και τις τελευταίες ημέρες άρχισε να παθαίνει κρίσεις πανικού. Δεν αντέχει να κάνει ούτε το πιο απλό πράγμα γιατί αγχώνεται. Στενοχωριέται που πλέον δεν μπορεί να κάνει ούτε το πιο απλό».

Σχολιασμός:

Η Κατερίνα υπερεκτιμά τις δυνατότητές της και θεωρεί ότι αντέχει να αναλάβει περισσότερες ευθύνες. Θεωρεί ότι αντέχει λίγο ακόμη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Κατερίνα είναι σαν αυτούς τους ανθρώπους που τους λέει ο ορθοπεδικός ότι μπορούν να κουβαλήσουν μέχρι 2 κιλά βάρος στο κάθε χέρι και αυτοί κουβαλούν 20 κιλά επειδή το προσπάθησαν μια φορά και είδαν ότι μπορούν. Φυσικά και μπορούν ωστόσο θα επιβαρύνουν τόσο πολύ το χέρι τους που θα φτάσει μια στιγμή που δεν θα μπορούν να σηκώσουν ούτε μισό κιλό. Έτσι και η Κατερίνα ανέλαβε πολλά παραπάνω από αυτά που άντεχε. Δεν το καταλάβαινε όμως, γι’αυτό και ήρθε και η κρίση πανικού να της πει «Πήρες πάνω σου πολλά παραπάνω απ’ όσα μπορείς. Κάνε ένα ξεκαθάρισμα και δες μέχρι που μπορείς και μέχρι που φτάνουν τα πόδια σου».

Παράδειγμα Νο4 «Πες και κανένα όχι, δεν πειράζει»

«Ο Γιάννης είναι είναι 28 ετών και εργάζεται ως ιδιωτικός υπάλληλος. Είναι αρκετά χαμηλών τόνων και πολλοί τον φωνάζουν «Γιαννάκη». Ο Γιάννης είναι πάντοτε πολύ ευγενικός και φημίζεται πολύ για το πόσο «φιλότιμος» είναι. Θέλει να ευχαριστεί τους άλλους και τους βοηθά όποτε χρειαστεί με το να τους διευκολύνει σε υποχρεώσεις. Σπάνια ακούς από τα χείλη του Γιάννη να βγαίνει η λέξη «όχι». Από μικρός είχε αυτό το χαρακτηριστικό. Ακόμη, κι αν κάποιες φορές δεν ήθελε να κάνει κάποια πράγματα έπειθε τον εαυτό του πως θέλει και στο τέλος τα έκανε. Όλοι γνώριζαν στον κύκλο του πως ότι κι αν ζητήσουν από τον Γιάννη, ό,τι ώρα κι αν το ζητήσουν, ο Γιάννης θα είναι πάντα εκεί. Υπήρχαν φορές που ο Γιάννης ένιωθε από μέσα του ότι δεν θέλει να κάνει τίποτα. Παρακαλούσε να μην χτυπήσει το κινητό του και είναι κάποιος που θα του ζητήσει χάρη. Στη δουλειά του πολλές φορές του «φορτώναν» οι άλλοι υπάλληλοι τις δικές τους δουλειές αλλά αυτός ποτέ δεν υπερασπίστηκε τον εαυτό του. Ο Γιάννης το τελευταίο διάστημα εμφανίζει έντονους στομαχόπονους. Οι εξετάσεις ήταν πεντακάθαρες και ο γιατρός του πρότεινε να επισκεφτεί έναν ψυχολόγο.

Σχολιασμός:

Ο Γιάννης στην προσπάθεια του να ευχαριστήσει τους άλλους, επιβαρύνει συνεχώς τον εαυτό του. Δεν ακούει τις ανάγκες του και τι χρειάζεται. Δεν μπορεί να πει «όχι» γιατί θεωρεί ότι οι άλλοι μπορεί να θυμώσουν ή να παρεξηγηθούν και πλέον να μην είναι τόσο αγαπητός. Στην πραγματικότητα, προσπαθεί με αυτόν τον τρόπο να καλύψει την ανασφάλεια του. Ο τρόπος που έχει βρει όμως δεν είναι καθόλου βοηθητικός για τον ίδιο, καθώς επιβαρύνεται ψυχικά αλλά και σωματικά. Ο πόνος στο στομάχι του εμφανίστηκε για να του πει ότι πρέπει να βάλει όρια, να ξεκινήσει να λέει και κάποια «όχι» και να έρθει σε επαφή με τις ανάγκες του.

Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα δεν εμφανίζονται ποτέ χωρίς λόγο. Συνήθως, θέλουν να μας πουν ότι κάτι δεν κάνουμε καλά και δυσκολεύουμε τον εαυτό μας. Δεν είναι απαραίτητο να γίνεται συνειδητά. Το σώμα καταλαβαίνει και αναγνωρίζει πότε παραβιάζουμε τα όρια και τις ανάγκες μας. Στην αρχή μας δίνει λίγο χρόνο ώστε να το αντιληφθούμε μόνοι μας και να κάνουμε κάτι γι’αυτό. Όταν εμείς, ωστόσο, δεν δίνουμε σημασία τότε ξεκινάει και μιλάει. Μιλάει με διάφορους τρόπους, με πόνους, με συμπτώματα, με κρίσεις πανικού. Συχνά εμείς μπερδευόμαστε και νομίζουμε ότι κάτι άλλο συμβαίνει. Κάτι οργανικό. Κι έτσι παίρνουμε με τη σειρά όλες τις ειδικότητες γιατρών και τελικά τίποτα οργανικό δεν υπάρχει. Απλά το σώμα μας ξεκίνησε να μιλάει. Αν δεν μιλούσε εμείς δεν θα αναζητούσαμε ποτέ βοήθεια από κάποιον ειδικό κι έτσι δεν θα λύναμε ποτέ τις μη βοηθητικές συμπεριφορές μας.

Αξίζει να σημειώσω εδώ και τον ρόλο της φαρμακευτικής αγωγής. Η φαρμακευτική αγωγή δεν λύνει το πρόβλημα, απλά το κάνει περισσότερο υποφερτό. Σκεφτείτε ότι είστε σε ένα δωμάτιο που έχουν πέσει όλα τα πράγματα (τα πράγματα είναι όλα τα γεγονότα και οι καταστάσεις που έχετε βιώσει) από τη βιβλιοθήκη στο πάτωμα. Εσείς τα πατάτε με τα γυμνά πόδια σας και πονάτε. Μπορείτε να βάλετε ένα χαλί από πάνω (Έτσι λειτουργεί το χάπι) ώστε να μην πονάνε ΤΟΣΟ. Ωστόσο, αυτά συνεχίζουν να είναι εκεί. Η ψυχοθεραπεία, όμως, παίρνει αυτά τα πράγματα από το πάτωμα και τα βάζει σιγά σιγά στο ράφι ένα ένα, ώστε το πάτωμα να είναι καθαρό και τα πόδια να μην πονάνε πια. Βέβαια, μέχρι να τακτοποιηθεί το δωμάτιο θέλει χρόνο. Το χαλί μπορεί να το κάνει γρήγορα να φανεί τακτοποιημένο αλλά όσο περνάει ο καιρός θα πέφτουν κι άλλα πράγματα και θα φτάσει πάλι κάποια στιγμή που το χαλί δεν θα μπορεί να τα καλύψει όλα. Είναι στο δικό μας χέρι να επιλέξουμε τι θέλουμε να έχουμε. Ένα τακτοποιημένο δωμάτιο ή ένα δωμάτιο με κρυμμένα πράγματα κάτω από το χαλί;

Εύχομαι να βρήκες βοηθητικό το άρθρο μου.

Σε ευχαριστώ που το διάβασες. Δεν το θεωρώ καθόλου αυτονόητο.

Πηνελόπη Μελίδου

MSc Ψυχολόγος Υγείας

Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης παιδιών, εφήβων και ενηλίκων

Βας. Σοφίας 30, Πτολεμαίδα

2463400494, 6906928843