ΝΑΙ στις ΑΠΕ, αλλά χωρίς αστοχίες που προκαλούν εύλογες αντιδράσεις (το κείμενο συνυπογράφουν οι Λευτέρης Ιωαννίδης, Λάζος Τσικριτζής, Νίκος Μάντζαρής και Μιχάλης Πετράκος)

• Πιο κοντά το τέλος του λιγνίτη μετά τις πρόσφατες διεθνείς εξελίξεις
• ΝΑΙ στις ΑΠΕ, αλλά χωρίς αστοχίες που προκαλούν εύλογες αντιδράσεις

Το ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΛΙΓΝΙΤΗ δεν αμφισβητείται πλέον από κανέναν. Ο λιγνίτης εκτός από ρυπογόνος είναι και ΠΑΝΑΚΡΙΒΟΣ κυρίως λόγω κατακόρυφης αύξησης της τιμής του CO₂. Οι επιδοτήσεις λειτουργίας (μέσα από τους μηχανισμούς διασφάλισης επάρκειας ισχύος) έπαψαν το 2018, ενώ όπως απέδειξε η διπλή αποτυχία πώλησης λιγνιτικών μονάδων το 2019 ουδείς ενδιαφέρεται να αγοράσει μονάδες, γιατί είναι ασύμφορες. Το διαπιστώσαμε με οδυνηρό τρόπο τη δεκαετία του 2010, ενώ το 2020 ομολογήθηκε ότι η ΔΕΗ μπήκε μέσα κατά 2,3 δις την επταετία 2013-2019 αποκλειστικά και μόνο από τη λιγνιτική δραστηριότητα. Η νέα μονάδα ήταν για χρόνια η «μεγάλη ιδέα» της περιοχής και τώρα που ολοκληρώνεται, παραμένει αμφίβολο αν θα κάψει έστω και ένα γραμμάριο λιγνίτη, δεδομένου ότι θα αντικατασταθεί με μονάδα ορυκτού αερίου πριν το 2025. Τα νέα δεδομένα επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο τη θέση του λιγνίτη. Μετά την απόφαση της ΕΕ να αυξήσει την κλιματική φιλοδοξία για το 2030 από το 40 στο 55% και την πρόσφατη επανένταξη των ΗΠΑ στη Συμφωνία για το Κλίμα, οι τιμές CO2 εκτινάχθηκαν στα 55 ευρώ τον τόνο (σχεδόν διπλασιάστηκαν το 1^ο εξάμηνο του 2021), ενώ η ομάδα των 7 ισχυρών κρατών του κόσμου (G7) έβαλε ΤΕΛΟΣ στις επιδοτήσεις μονάδων άνθρακα στο τέλος του 2021. Κάθε ιδέα «παλινόρθωσης» του λιγνίτη έχει πλέον εγκαταλειφθεί, ακόμη και από τους πιο φανατικούς οπαδούς του (άσχετα αν οι ίδιοι δεν το ομολογούν).

Ο επόμενος που μπαίνει ήδη στο μάτι του κυκλώνα είναι το ορυκτό αέριο. Εντούτοις η κυβέρνηση επιμένει στη χρήση του, σχεδιάζοντας αδικαιολόγητα 7 νέες μονάδες συνολικής ισχύος 4,3 GW, συμπεριλαμβανομένης και της Πτολεμαΐδας 5 (αν όντως μετατραπεί σε μονάδα αερίου ισχύος 1 GW). Tην ίδια στιγμή η ευρωπαϊκή νομοθεσία αυστηροποιείται και οι στρόφιγγες χρηματοδότησης για το αέριο κλείνουν, όπως συνέβαινε και με τον λιγνίτη προ δεκαετίας. Δυστυχώς, όπως και τότε, η κυβέρνηση αρνείται ν’ ακούσει τα κελεύσματα των καιρών.

Είναι πλέον σαφές ότι η πιο βιώσιμη λύση (περιβαλλοντικά & οικονομικά) για το ενεργειακό μέλλον της χώρας αλλά και της Δυτικής Μακεδονίας είναι οι ΑΠΕ σε συνδυασμό με την αποθήκευση ενέργειας. Αλλά όχι με τις αυθαιρεσίες και τις υπερβολές που παρατηρούνται σήμερα. Το ενεργειακό λεκανοπέδιο έχει το προνόμιο να διαθέτει πυκνό δίκτυο μεταφοράς ενέργειας, πράγμα που προσελκύει τους επενδυτές. Όμως αυτό το πλεονέκτημα δεν πρέπει να «εξαργυρωθεί» με παρακάμψεις της αυτοδιοίκησης και των τοπικών κοινωνιών κατά την αδειοδότηση έργων ΑΠΕ.

Αναφέρουμε κάποια αρνητικά παραδείγματα στις διαδικασίες εγκατάστασης ΑΠΕ. Παράλληλα σημειώνουμε και τις δικές μας ενέργειες, διότι από διάφορες μπάντες καλλιεργείται σκοπίμως  η εντύπωση ότι οι Οικολόγοι «κωφεύουν στα προβλήματα των ΑΠΕ».

Στην Καλαμιά το φωτοβολταϊκό (Φ/Β) πάρκο  φτάνει μέχρι τις αυλές των σπιτιών. Για την εγκατάστασή του εκδόθηκε Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) το Δεκέμβρη, χωρίς να προηγηθεί –δεοντολογικά– η γνωμοδότηση του οικείου Δήμου Κοζάνης. Το πρόβλημα ήρθε κατόπιν εορτής στο Δημοτικό Συμβούλιο (17-5-21).  Κι ενώ έπρεπε να υπάρξει μια ομόφωνη καταδίκη αυτών των πρακτικών που ΕΥΤΕΛΙΖΟΥΝ την τοπική αυτοδιοίκηση, το θέμα αποσύρθηκε από το Δήμαρχο. Έτσι απλά και αμαχητί. Ήρθαμε σε επαφή με κατοίκους του χωριού και ελπίζουμε να αποδώσουν οι διαμαρτυρίες.

Στην Οινόη & Φτελιά ανάλογος ήταν ο αιφνιδιασμός των κατοίκων που έμαθαν ότι θα εγκατασταθούν δίπλα τους Φ/Β πάρκα, λίγες μέρες πριν καταφθάσουν οι μπουλντόζες.

Στη λίμνη Πολυφύτου ευτυχώς μπήκε φρένο στα μεγάλα πλωτά ιδιωτικά Φ/Β, μετά από πολλές αντιδράσεις. Όμως εδώ δεν πρέπει να φτάσουμε στο άλλο άκρο της πλήρους άρνησης και της λογικής «να μη γίνει τίποτα στην αυλή μας». Η διεθνής πρακτική αποδέχεται την εγκατάσταση μικρών Φ/Β σε ταμιευτήρες σε μια έκταση που δεν ξεπερνά το 15%. Τα μικρά Φ/Β της ΔΕΗ καλύπτουν λιγότερο από το 2% και εφόσον μετατοπιστούν στο ανατολικό μέρος (προς τη στέψη του φράγματος), δεν προκαλούν σοβαρά προβλήματα στη βιοποικιλότητα, όπως τονίζεται και στην ανακοίνωση της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης. Να επισημανθούν με την ευκαιρία οι ευθύνες της Αυτοδιοίκησης και κυρίως της Περιφέρειας που εδώ και χρόνια δεν προωθεί την πρότασή μας για χαρακτηρισμό της λίμνης ως «Σημαντικής για τα πτηνά περιοχής» με βάση μελέτη του ορνιθολόγου κ. Μπούσμπουρα. Αυτό το καθεστώς προστασίας θα ανέκοπτε τις ορέξεις των επενδυτών Φ/Β στον πιο ευαίσθητο οικολογικά χώρο της λίμνης, που ξεκινά από το «εσωτερικό Δέλτα» του Ρυμνίου και φτάνει λίγο μετά τη γέφυρα της Νεράιδας.

Στη δασική έκταση «Μάνα Νερού» της Μεσιανής ο Λ. Ιωαννίδης και η Δημοτική Κίνηση ανέδειξαν το προβληματικό μοντέλο ανάπτυξης ΑΠΕ  από εταιρείες στις οποίες εμπλέκονται αιρετοί της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και σημαντικοί υπηρεσιακοί παράγοντες.

Στην Πρέσπα πρόχειρες αδειοδοτήσεις αιολικών είχαν επιπτώσεις σε απειλούμενα είδη (τραυματισμοί πελεκάνων).

Κατατμήσεις. Πρόσφατα καταγγείλαμε και στο Υ.Π.ΕΝ. τις κατατμήσεις των μεγάλων έργων σε μικρά. Με τη μεθόδευση αυτή οι  επενδυτές παρακάμπτουν την αυστηρότερη -για μεγάλα έργα- περιβαλλοντική αδειοδότηση και αγνοούν «νομίμως» τους δήμους που ενημερώνονται κατόπιν εορτής, αφού τα έργα είναι «μικρά». Συγχρόνως απολαμβάνουν τα οφέλη των μικρο-παραγωγών, δηλ. πουλούν το ρεύμα μέχρι και δυο φορές ακριβότερα. (Στην τελευταία δημοπρασία η τιμή για τα μεγάλα Φ/Β κλείδωσε στα 34 € /MWh, ενώ η εγγυημένη τιμή για τα μικρά Φ/Β που ανήκουν σε ενεργειακές κοινότητες είναι 65 € / MWh). Έτσι επιβαρύνονται οι  πολίτες και δυσφημίζεται ο πολύτιμος θεσμός των ενεργειακών κοινοτήτων, τη στιγμή που μερικοί μεγαλο-παραγωγοί ΑΠΕ αποκομίζουν υπερκέρδη. Η πιο κραυγαλέα περίπτωση κατάτμησης ήταν ο τεμαχισμός ενός έργου 110 MW σε 196 μικρά έργα (!) των 0,5 – 1 MW («Μάνα νερού»).

Φ/Β της ΔΕΗ. Η ΔΕΗ σχεδιάζει μεγάλα έργα  ΑΠΕ & αποθήκευσης στα απαλλοτριωμένα εδάφη, κρατώντας για τον εαυτό της τις οριζόντιες εκτάσεις – φιλέτα, ενώ αφήνει τις κεκλιμένες και τα απότομα πρανή στο δημόσιο που θα πληρώσει ακριβά  για την αποκατάστασή τους. Κι εδώ ο σχεδιασμός γίνεται χωρίς διαβούλευση με συνέπεια να αγνοούνται οι τοπικές ανάγκες.

Είναι πασιφανές ότι το κλειδί για το μέλλον είναι η πράσινη ενέργεια. Όμως η εγκατάσταση των ΑΠΕ πρέπει να γίνει με τρόπο επιστημονικό και δίκαιο, ενώ δεν πρέπει να επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος σε ό,τι αφορά τη διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες.

• Αναμφισβήτητη προτεραιότητα είναι η ολοκλήρωση του ΕΙΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ των ΑΠΕ που έχει κολλήσει εδώ και χρόνια στο ΥΠΕΝ. Η διαμόρφωσή του με ανοικτές διαδικασίες διαβούλευσης και συνεισφοράς ειδικών από όλες τις σχετιζόμενες επιστήμες και κατόπιν η εφαρμογή του θα ελαχιστοποιήσει τις τοπικές τριβές. Συγχρόνως θα μειωθούν δραστικά τα φαινόμενα «υπερφόρτωσης» ορισμένων περιφερειών με έργα ΑΠΕ.
• Η βιοποικιλότητα απειλείται μεν από την λανθασμένη χωροθέτηση των ΑΠΕ, αλλά και από την κλιματική καταστροφή, η οποία επιταχύνεται όσο καθυστερούν οι ΑΠΕ. Πρέπει να βρούμε τη χρυσή τομή. Στις προστατευόμενες περιοχές οι ανθρώπινες δραστηριότητες ρυθμίζονται, δεν αποκλείονται. Η λογική των «οριζόντιων μέτρων» δεν θα αποδώσει.
• Οι περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις των ΑΠΕ σαφώς πρέπει να επιταχυνθούν, όχι όμως με εκπτώσεις ποιότητας στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) και τις ΑΕΠΟ, που αποβαίνουν σε βάρος των προστατευόμενων περιοχών..
• Όσον αφορά στο πρόβλημα δέσμευσης παραγωγικής γης από τα φωτοβολταϊκά, μία από τις λύσεις με διεθνή αποδοχή είναι τα λεγόμενα αγρο-φωτοβολταϊκά. Πρόκειται για Φ/Β πάρκα στα οποία μαζί με πάνελ συνυπάρχουν δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα, όπως οι καλλιέργειες ειδών ανθεκτικών στην σκιά, η  κτηνοτροφία, η μελισσοκομία κλπ. Επομένως είναι εφικτός ο συνδυασμός πολλών χρήσεων στις ίδιες εκτάσεις, προς όφελος της οικονομίας.
• Τέλος, πάγιο αίτημα είναι η ενίσχυση των Ενεργειακών Κοινοτήτων & των μικροπαραγωγών ΑΠΕ, η οποία μπορεί να μεγιστοποιήσει τα οφέλη της Μετάβασης για τις τοπικές κοινωνίες

ΕΠΙΜΥΘΙΟ. Η Ελλάδα ανήκει στις προνομιούχες χώρες της Ευρώπης από πλευράς αιολικού και ηλιακού δυναμικού. Τα νέα μας εθνικά καύσιμα είναι ο ήλιος και ο αέρας.  Αν όμως συνεχιστούν οι εκτροχιασμοί στον σχεδιασμό και τον σεβασμό της βιοποικιλότητας, εκείνο που θα «καταφέρουμε» είναι να δυσφημήσουμε  το βασικό ενεργειακό μας όπλο, τις ΑΠΕ.

Λ. Ιωαννίδης, πρώην Δήμαρχος Κοζάνης, Δημοτικός Σύμβουλος, μέλος Οικολ. Κίνησης Κοζάνης

Ν. Μάντζαρης,  Συνιδρυτής και Αναλυτής πολιτικής του «Green Tank»

Μ. Πετράκος, Αναπλ. μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των ΠΡΑΣΙΝΩΝ, Φλώρινα

Λ. Τσικριτζής , Πρόεδρος Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης