Η αλήθεια είναι ότι μέχρι τότε ο μικρός οικισμός από τη Βυζαντινή Περίοδο ήταν τόσο ξεχασμένος που με την έλευση νέων κατοίκων γιγαντώθηκε καταφέρνοντας να διεκδικήσει επάξια μία θέση στους κώδικες της μητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης με την ονομασία Βλάτση. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, το μικρό χωριό που άρχισε να δημιουργείται, δεν σταμάτησε καθόλου να εξελίσσεται φτάνοντας μέχρι το σημείο να γίνει, μαζί με την Κλεισούρα, το Νυμφαίο και την Σαμαρίνα, ένα από τα σημαντικότερα κεφαλοχώρια της Δυτικής Μακεδονίας, το οποίο χάραξε -με τις ανάλογες ιστορικές διακυμάνσεις- μία ανοδική πορεία μέσα στο χρόνο που συνεχίστηκε αδιάκοπα μέχρι περίπου το 1940. Εποχή που η Ιστορία είχε διαφορετική άποψη και το μέχρι τότε ηρωικό χωριό, που είχε διακριθεί ακόμα και στην Επανάσταση του ‘21, γνώρισε την εκ βάθρων καταστροφή, την εμφυλιακή βία και την απόλυτη ερήμωση.

Συνεχίζοντας την περιήγησή στην Βλάστη, δεν γίνεται να μην αναφερθεί κανείς και στα σχολεία του χωριού. Λίγα και ξακουστά, αλλά σήμερα έρημα και κλειστά. Θωμαΐδειο Διδακτήριο και Μουσίκειο Ελληνικό Παρθεναγωγείο είναι τα αδειανά σχολεία που άκμασαν σε έναν τόπο που κάποτε έσφυζε από ζωή, παιδιά και νιάτα, ενώ σήμερα στέκουν μισοξεχασμένα ανάμεσα σε αγριοφραουλιές, ζουμπούλια και λουλούδια που κάθε άνοιξη χρωματίζουν το παραδοσιακό τοπίο και γεμίζουν μυρωδιές τα πετρόκτιστα καλντερίμια.

Λίγο έξω από το χωριό σφηνωμένο στις παρυφές του οικισμού και το «Σουηδικό», η σκανδιναβικής αισθητικής μικρή μονάδα υφαντικής ιδρύθηκε το μακρινό 1960 μετά από προτροπή μιας Ολλανδής κοινωνικής λειτουργού που θέλησε να ενθαρρύνει την γυναικεία εργασία στο χωριό. Εγχείρημα που παρά τον φιλόδοξο χαρακτήρα του για την εποχή, άντεξε μόνο για σχεδόν 20 χρόνια αφήνοντας πίσω του μια σουηδικής αισθητικής μονάδα παραγωγής πλήρως εξοπλισμένης με λειτουργικούς αργαλειούς.

Λίγο πιο πέρα και χτισμένος στο κέντρο του χωριού, ο ναός του Αγίου Μάρκου είναι ο μεγαλύτερος σε μέγεθος ναός της Βλάστης και ξεχωρίζει από μακριά χάρη στο ψηλό εμπρόσθιο καμπαναριό, μετέπειτα προσθήκη του 1930 σε σχέδια του Βλατσιώτη αρχιτέκτονα Δημήτριου Πετσίλα. Χτισμένος το 1856, όπως έγραφε μια εξαφανισμένη σήμερα επιγραφή, ο ναός υπήρξε δωρεά των αδελφών Λουβριώτου και υπέστη σχεδόν ανεπανόρθωτη φθορά στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου μέχρι να ανακαινιστεί πλήρως το 1959. Ωστόσο, η άτυχη ιστορία του ναού δεν σταματά εδώ, καθώς το 1993 η εκκλησία κάηκε ολοσχερώς με αποτέλεσμα να ξεκινήσει μια μακρά αναστήλωση που ολοκληρώθηκε το 1997. Σήμερα, αρκετά χρόνια μετά την καταστροφή, ο ναός είναι λειτουργικός και πλήρως επισκέψιμος αποτελώντας ζωντανό αποτύπωμα της μεγάλης ιστορίας του τόπου.

Λίγο πιο δίπλα και πίσω από την προτομή του Κοσμά του Αιτωλού που πέρασε από την Βλάστη, βρίσκεται και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Χτισμένη το 1761 και γεμάτη με εξαιρετικές τοιχογραφίες που χρονολογούνται σε διαφορετικές φάσεις, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου είναι ο συνδετικός κρίκος στην ιστορία αυτού του τόπου. Απόδειξη; Το ιστορικό τέμπλο που προήλθε ατόφιο από την καταστροφή της Μοσχόπολης και βρίσκεται σήμερα τοποθετημένο μέσα στην εκκλησία. Βαρύ στην αισθητική και λεπτοδουλεμένο στο χέρι, το ιστορικό τέμπλο είναι ένα από τα παλαιότερα τέμπλα εκκλησίας και σίγουρα αξίζει οπωσδήποτε να το δείτε, άπαξ και βρεθείτε στο χωριό, ενώ μην ξεχάσετε να αναζητήσετε στο κέντρο του χωριού και το μικρό σιντριβάνι σύμβολο για την προστασία της άγριας ζωής.

Πεζοπορία στο Άσκιο

Το να εξερευνήσετε το Άσκιο, το αλλιώτικο βουνό χωρίς σκιά, είναι ίσως η πιο ενδιαφέρουσα δραστηριότητα στην περιοχή. Μέσα από αρκετές μικρές και σχετικά βατές πεζοπορικές διαδρομές μικρής δυσκολίας, μπορείτε να περιηγηθείτε στα δάση του λεκανοπεδίου της Εορδαίας και να φτάσετε εύκολα μέχρι την κορυφή του βουνού. Φυσικά, αξίζει να θυμάστε ότι πρέπει να είστε κατάλληλα προετοιμασμένοι, γιατί ακόμα και με ζεστό καιρό, το υψόμετρο της περιοχής είναι σχετικά μεγάλο και η θερμοκρασία μπορεί να είναι αρκετά χαμηλή, ειδικά κατά τις βραδινές ώρες.

Τοπικά προϊόντα

Από τα τοπικά προϊόντα της Βλάστης, ξεχωρίζει το μανούρι. Γευστικό αφράτο κατσικίσιο τυρί φτιαγμένο με γάλα απευθείας από την περιοχή, το μανούρι της Βλάστης, μαζί με διάφορα άλλα είδη τυροκομικών, ξεχωρίζει για την ελαφριά και πλούσια γεύση του αποτελώντας το σημαντικότερο must-eat σνακ, άπαξ και βρεθείτε στην περιοχή. Ενταγμένο στον κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, το μανούρι Βλάστης αποτελεί ένα αγνό τοπικό προϊόν που δύσκολα θα βρείτε σε περιοχές εκτός Δυτικής Μακεδονίας.