Ακμή και παρακμή (του Απόστολου Παπαδημητρίου)

Ο Αλέξιος Κομνημός (1081-1118) αναγκάστηκε να στραφεί προς βοήθεια στους Βενετούς, τους οποίους άλλοτε η αυτοκρατορία είχε βοηθήσει στον αγώνα τους κατά των Λομβαρδών. Αυτοί, έναντι προνομίων που εξασφάλισαν, δεσμεύθηκαν να βοηθούν την αυτοκρατορία στη θάλασσα. Όμως, όπως δήλωναν οι ίδιοι, πρώτα ήταν Βενετοί και μετά χριστιανοί, συνεπώς δεν αποδέχονταν δεσμεύσεις ηθικής φύσεως. Οι Σελτζούκοι σχεδόν ανενόχλητοι προήλασαν στη Μικρά Ασία. Μόλις 25 έτη μετά τη μάχη του Μάτζικερτ είχε ιδρυθεί σουλτανάτο με έδρα τη Νίκαια (1096), σε απόσταση αναπνοής από την Κωνσταντινούπολη. Τότε άνοιξε η όρεξη των Γερμανοφράγκων να προελάσουν στην Ανατολή. Τα μηνύματα για την αδυναμία των Γραικών ήταν άφθονα, το πάθος των παπών για υποταγή αβυσσαλέο, η δίψα των «ευγενών» για αρπαγή και λεηλασία ακόρεστη! Το άλλοθι υπήρχε: Η απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους μουσουλμάνους! Το 1096 οργανώθηκε η πρώτη σταυροφορία. Τα στίφη των πλιατσικολόγων, αφού ρήμαξαν στο διάβα τους τη Βαλκανική έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αλέξιος, για να τους ξεφορτωθεί τους διευκόλυνε να περάσουν στην Ασία. Είχε αρχίσει ένας μακροχρόνιος αιματηρός πόλεμος ηγεμόνων που διψούσαν για εξουσία και έσερναν τους λαούς στον αφανισμό στο όνομα του Θεού. Οι ανίερες συμμαχίες μεταξύ ετεροθρήσκων έδειξαν ξεκάθαρα ότι ο πόλεμος δεν ήταν θρησκευτικός. Πάθος εξουσίας και απληστία των ηγετών είναι διαχρονικά τα αίτια των πολέμων.

Το 1176 οι Ρωμηοί υπέστησαν συντριπτική ήττα από τους Σελτζούκους στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας. Ἡ κυριαρχία της Ρωμανίας σε μεγάλη έκταση του εδάφους της Μικράς Ασίας έπαυσε. Το 1185 οι Νορμανδοί κυρίευσαν τη Θεσσαλονίκη, έσφαξαν 7.000 και τη λεηλάτησαν! Το γεγονός, ελάχιστα γνωστό, ήταν προανάκρουσμα της πρώτης άλωσης της βασιλεύουσας. Στη δεύτερη συμφορά δεν συνετέλεσε η ανικανότητα και η αδιαφορία των ηγητόρων, αλλά η ξεκάθαρη προδοσία διεκδικητού του θρόνου, του Αλεξίου Αγγέλου, που έταξε χρήματα και υποταγή στον Πάπα, με την ενθρόνισή του. Οι Βενετοί διέθεσαν το στόλο τους, μετά από αισχρή συμφωνία, και η πόλη έπεσε. Θησαυροί σωρευμένοι επί αιώνες πέρασαν στα χέρια των αρπακτικών της Δύσης! Μη έχοντας οι κατακτητές, πλην των Βενετών, εκπολιτιστεί κατέστρεψαν πλήθος έργων τέχνης. Αξία γι’ αυτούς είχαν μόνο τα νομίσματα! Ο πάπας βρήκε την ευκαιρία να υπομνήσει στους Έλληνες ότι ήταν καιρός να αποποιηθούν τον τίτλο του Ρωμαίου. Έλαβε όμως από τον άγιο αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη αποστομωτική απάντηση (περί το 1235): Οι πολίτες της αυτοκρατορίας είναι Έλληνες κατά την εθνότητα, είναι όμως παράλληλα πολίτες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, την οποία κληροδότησε σ’ αυτούς ο μέγας Κωνσταντίνος. Εμπαθείς οι δυτικοί, μετά την άλωση, άλλαξαν τον τίτλο της αυτοκρατορίας από Ρωμανία σε Βυζάντιο. Εμπαθέστεροι γραικύλοι Νεοέλληνες κατά την ταυτότητα διδάσκουν ότι οι σκλαβωμένοι στους Τούρκους πρόγονοί μας δεν είχαν εθνική συνείδηση!

Η Πόλη απελευθερώθηκε το 1261 είχε όμως παραμείνει φάντασμα του εαυτού της. Όχι μόνο δεν κατάφερε να συνέλθει, αλλά ούτε και να αποτελέσει ενιαίο κράτος. Βασίλειο της Νίκαιας, Δεσποτάτο της Ηπείρου και Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας είναι μάρτυρες της προαιώνιας κατάρας της φυλής μας. Πέραν αυτών διεκδικητές εδάφους σπιθαμή προς σπιθαμή ήσαν και άλλοι, οι ηγεμόνες των Βουλγάρων, Σέρβων και των νεοεμφανισθέντων στο προσκήνιο της ιστορίας Αλβανών. Και οι Φράγκοι κατείχαν ακόμη ελληνικά εδάφη. Τότε συνάφθηκαν και εδώ ανίερες συμμαχίες, έγιναν επιγαμίες των δικών μας με τους δυτικούς, χωρίς να ενοχλούνται από τη δογματική διαφορά, οι ισχυροί διεκδικούσαν τίτλους διαδοχής και ο λαός στέναζε από την κακοδιοίκηση, τους φόρους και τις συγκρούσεις. Και οι αυτοκράτορες ήσαν ανίκανοι να αρθούν στο ύψος των κρισίμων περιστάσεων. Οι Παλαιολόγοι άρχισαν να ερωτοτροπούν με τη Δύση ελπίζοντας από εκεί βοήθεια. Δεν τους είχαν διδάξει οι λεηλασίες Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης στο ελάχιστο. Το 1274 στη Λυών επήλθε η πρώτη ψευτοένωση των Εκκλησιών, την οποία ακολούθησαν διωγμοί, κατά τους οποίους μαρτύρησαν πλήθος ανθενωτικών, μοναχών και λαϊκών. Η δεινή ήττα των μισθοφορικών στρατευμάτων στο Μάτζικερτ δεν συνέτισε τους επιγόνους αυτοκράτορες. Ο Ανδρόνικος Β΄ διέλυσε το ναυτικό και κάλεσε να υπερασπιστούν την αυτοκρατορία Καταλανούς τυχοδιώκτες, οι οποίοι επέφεραν μεγάλες καταστροφές και προκάλεσαν τρομερά δεινά στον ταλαίπωρο πληθυσμό (1302-1311). Ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ δύο Ανδρονίκων, παπού και εγγονού, και νέος εμφύλιος μεταξύ Καντακουζηνού, Ιωάννη Παλαιολόγου και δολοπλόκων στην Κωνσταντινούπολη (1341-1347). Οι δύο πλευρές για να υπερισχύσουν έσπευδαν να συνάψουν συμμαχίες με Σέρβους και Σελτζούκους Τούρκους. Έτσι αυτοί γίνονταν ρυθμιστές της κατάστασης προς ίδιον όφελος. Πριν λήξει ο εμφύλιος είχαν κάνει την εμφάνισή τους στη Μικρά Ασία και οι Οθωμανοί Τούρκοι. Ο Καντακουζηνός προσέφερε στον σουλτάνο τους Ορχάν την ανήλικη θυγατέρα του ως πέμπτη σύζυγό του στα πλαίσια συμμαχίας. Με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου επιδημία πανούκλας εξολόθρευσε τα 8/9 του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης. Οι Βενετοί συγκρούονταν με τους Γενουάτες σε «ξένον αχυρώνα». Και οι Οθωμανοί προήλασαν ραγδαιότατα στη Βαλκανική. Το 1400 Η Κωνσταντινούπολη είχε απομείνει χωρίς να ελέγχει ύπαιθρο χώρα. Οι εξισλαμισμοί, ιδίως στη Μικρά Ασία, είχαν πολλαπλασιαστεί, όχι όλοι με βία, αλλά κυρίως με το δέλεαρ της διατήρησης της περιουσίας.

Όλοι εντός της βασιλεύουσας περίμεναν το τέλος. Παρ’ αυτά οι κάτοικοι έτρεφαν βαθειά αντιπάθεια κατά των Φράγκων, όπως μαρτυρείται. Ο Ιωάννης Παλαιολόγος, μπροστά στην απελπιστική κατάσταση, θεώρησε ότι η Δύση αποτελούσε τη μόνη ελπίδα σωτηρίας. Έτσι σύρθηκε σε σύνοδο για την ένωση των Εκκλησιών, γνωστή ως Φεράρας – Φλωρεντίας (1438-1439). Οι Ρωμηοί υπέστησαν εξευτελισμό, ο πατριάρχης πέθανε και οι πλείστοι των αντιπροσώπων υπέγραψαν την υποταγή στον πάπα! Γιατί είχε γίνει αυτό; Επειδή υπήρχε πλέον μεγάλο έλλειμμα πίστης. Ο Ιωσήφ Βρυέννιος διεκτραγωδεί την κατάσταση αρχόντων και λαού στην Κωνσταντινούπολη σε ομιλία του λίγα έτη πριν από την υποταγή. Καταγγέλλει σ’ αυτή άρχοντες, πολιτικούς, δικαστικούς, πνευματικούς ποιμένες, αλλά και τον λαό για ακραία διαφθορά. Αυτή ήταν η κύρια αιτία της κατάρρευσης της αυτοκρατορίας. Κανείς πλέον δεν νοιαζόταν για το καλό της Πόλης, αλλά όλοι πάσχιζαν να διατηρήσουν τις περιουσίες τους, μη διδαχθέντες από τη λεηλασία των Φράγκων (1204). Η ψευτοένωση των Εκκλησιών επισφραγίστηκε με συλλείτουργο στον ιερό ναό της του Θεού Σοφίας την 12^η Δεκεμβρίου 1452, την οποία είχε αποδεχθεί να υπερασπιστεί ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Βοήθεια όμως ελάχιστη έφθασε. Και τον Μάρτιο του 1453 άρχισε η πολιορκία από τον Μωάμεθ. Ο στρατός των αμυνομένων ήταν περί τους 5.000, με τους οποίους συμπαρατάχθηκαν τόσοι περίπου Βενετοί και Γενουάτες. Ο Μωάμεθ παρέταξε αρχικά περί τους 150.000 μαχητές, μεταξύ των οποίων και 30.000 χριστιανοί, δια της βίας ή εθελοντικά άγνωστο. Και η μπομπάρδα του χριστιανού Ουρβανού κονιορτοποίησε τμήμα του απόρθητου τείχους. Και η πόλη έπεσε την 29^η Μαΐου 1453. Οι συνέπειες μας είναι γνωστές.

Τί σπουδαίο προσέφερε η αυτοκρατορία αυτή, ώστε να καυχόμαστε ως απόγονοι εκείνων, όσοι βέβαια δεχόμαστε ότι είμαστε απόγονοί τους; Δυστυχώς έχει επικρατήσει στην ιστορία να διδάσκονται κυρίως τα πολεμικά συμβάντα και όχι τα έργα εν καιρώ ειρήνης. Αυτά θα είναι το θέμα του επομένου άρθρου.

«ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ»