Αγία-Σοφία: βεβήλωση και εσωτερική κατεδάφιση (Γράφει ο Χαρίτων Καρανάσιος)

Η απόφαση για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος προσβάλλει όχι μόνον τον ορθόδοξο κόσμο αλλά και κάθε πολιτισμένο άνθρωπο. Ειδικά εμάς τους Νεοέλληνες, οι οποίοι νιώθουμε ως βασικοί κληρονόμοι της ιστορίας του Βυζαντίου και της πολιτιστικής παράδοσής του, η απόφαση μάς πονάει και μάς εξοργίζει. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που βεβηλώνεται η Αγία Σοφία. Προηγήθηκαν οι σταυροφόροι το 1204 και οι Οθωμανοί το 1453.

Δεν θα μείνω στη λαϊκίστικη απόφαση του Ερντογάν, ούτε και στην υποτονική αντίδραση της Δύσης, ή στη σχεδόν αδιάφορη αντίδραση των Ρώσων (οι οποίοι μπορεί και να χάρηκαν), ούτε πάλι στη σιγή του αμερικανού προέδρου ή τη χαρά που εξεδήλωσε η παλαιστινιακή Χαμάς, αλλά προβληματίζομαι σχετικά με το τί σημαίνει για τον απλό Νεοέλληνα σήμερα η Αγία-Σοφία.

Προφανώς η Αγία-Σοφία αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, όμως όχι μόνον ως έργο τέχνης (αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής κ.λπ.) αλλά και ως σύμβολο ιστορικό. Αυτό το τελευταίο είναι σημαντικό για τους Έλληνες σήμερα. Τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα. Η Αγία Σοφία συμβολίζει τη χιλιόχρονη ιστορία της Νέας Ρώμης, της Ρωμανίας, της χριστιανικής αυτοκρατορίας, η οποία θεμελιώθηκε στον ρωμαϊκό νόμο, τον ελληνικό πολιτισμό και τη χριστιανική πίστη. Από αυτήν την παράδοση προέκυψε μέσα από τη διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού κατά την Τουρκοκρατία η σύγχρονη Νέα Ελλάδα και οι σύγχρονοι Νεοέλληνες, προφανώς βέβαια και με επιρροές ιδεολογικές, νοοτροπικές, δημογραφικές, από τη Δύση και την Ανατολή. Σήμερα όμως ο μέσος Νεοέλληνας, ιδιαίτερα οι νέες γενιές, δεν πολυσκοτίζονται για το ιστορικό τους παρελθόν, δεν νοιάζονται για την ιστορία τους, πολλώ μάλλον αφομοιώνονται με ραγδαίους ρυθμούς από τη «νεωτερικότητα», τη δυτικότροπη νεοφιλελεύθερη και λαϊκίστικη ματεριαλιστική νοοτροπία.

«Άμα έχω εγώ να φάω… τι με νοιάζει η Αγιά-Σοφιά»! Το επόμενο βήμα είναι να δώσουμε και τα κλειδιά του σπιτιού μας στους επίδοξους εισβολείς να μαγαρίσουν ό,τι ιερό και όσιο φυλάσσεται στην οικία μας, ακριβώς γιατί δεν έχουμε ιερό και όσιο. Ήδη το πράξαμε με τη συμφωνία των Πρεσπών, παλαιότερα με την Κύπρο, επίσης με την άτακτη εισβολή των ταλαίπωρων προσφύγων και των οικονομικών μεταναστών, ενώ και στο πρόσφατο παρελθόν υπήρξαν και χειρότερες περιπτώσεις. Αυτό που δεν καταλαβαίνει ο Νεοέλληνας (και δη ο στείρος εθνικισμός και ο αφελής διεθνισμός) είναι ότι το να προστατεύεις το σπίτι σου δεν είναι εθνικισμός, ούτε καν πατριωτισμός, αλλά αρχέγονη ανάγκη επιβίωσης και ευθύνη για τους δικούς σου ανθρώπους.

Δεν καταλαβαίνουμε επίσης ότι μικρομεσαίες χώρες, όπως η Ελλάδα, στηρίζονται στην κοινωνική συνοχή, άρα και στην ιστορική τους παράδοση, για να μη γίνουν έρμαια μεγάλων χωρών, οι οποίες προσπαθούν να αποδομήσουν και να τεμαχίσουν τις μικρότερες. Και η ιστορία των Βαλκανίων βρίθει περιπτώσεων αποδόμησης, όπως βέβαια και η σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα στις αραβικές χώρες. Η υπεράσπιση της ακεραιότητας της χώρας στηρίζεται πρωτίστως στην ιστορία και την κοινωνική συνοχή, ενώ έχει ως άμεσες συνέπειες σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο και όχι πατριωτικό ή ψυχολογικό. Αλλιώς θα αποτελέσουμε το επόμενο θύμα των «δυνατών» και θα γίνουμε Βοσνία και Λιβύη.

Πέραν όμως της αδιαφορίας, υπάρχει και μια μερίδα των Νεοελλήνων που βλέπει την Αγία-Σοφία εθνικιστικά ή λαϊκίστικα. Πρόκειται για δύο παρεμφερή ιδεολογήματα. Αφενός κάποιοι αναμένουν να ζωντανέψει ο μαρμαρωμένος βασιλιάς και να κατεβεί το ξανθό γένος, αφετέρου άλλοι χρησιμοποιούν την Αγία Σοφία ως λαϊκίστικο ψυχολογικό στήριγμα για την έλλειψη άλλης ιδεολογίας και λόγω του κενού στην προσωπική και συλλογική αυτοσυνείδηση. Οι μεν επικαλούνται τις δήθεν προφητείες του γέροντα Παϊσίου (βρίθουν στο διαδίκτυο) και αναμένουν την επικράτηση της Ορθοδοξίας, θυμίζοντας ιουδαϊκές δοξασίες περί επιούσιου λαού, ενώ οι άλλοι χτίζουν ποδοσφαιρικά γήπεδα με την ονομασία «Αγιά-Σοφιά»! Ο ιερός ναός της του Θεού Σοφίας (και όχι της αγίας Σοφίας, η οποία εορτάζει στις 17 Σεπτ.) δίνει το όνομά της σε ναό του ποδοσφαίρου. Αντί για τη Σοφία του Θεού, θα τιμώνται τα είδωλα των ποδοσφαιριστών. Ουαί της βεβηλώσεως!

Ο Ερντογάν βέβαια είναι ένας μεταμοντέρνος λαϊκιστής δικτάτορας, που ξέρει να χειρίζεται τις μάζες, μέσω της θρησκείας, του εθνικισμού και της οικογενειοκρατίας, ενώ ο ίδιος να παραμένει στην εξουσία και να γίνεται ολοένα και περισσότερο πλούσιος με τις υπόγειες διαδρομές του χρήματος. Ούτε η θρησκεία ούτε το έθνος τον ενδιαφέρει, ούτε βέβαια και η Αγία Σοφία. Χρησιμοποιεί όμως όλα τα σύμβολα και τις ιδεολογίες για έναν σκοπό: την εξουσία. Όσον αφορά την Αγία Σοφία, προφανώς κάθε εξουσιαστής και κατακτητής δεν σέβεται ιερά και όσια του νικημένου αντιπάλου και θεωρεί πλέον ότι είναι στη δική του ευχέρεια να τα χειριστεί κατά βούλησιν. Αυτό έπραξαν και οι χριστιανοί με τους αρχαιοελληνικούς ναούς (ο Παρθενώνας είχε μετατραπεί σε χριστιανικό ναό, μετά σε καθολικό και αργότερα σε ισλαμικό τζαμί), αυτό έπραξαν και οι μπολσεβίκοι, που κατεδάφισαν πλήθος ναών, αυτό πράττουν και οι Δυτικοευρωπαίοι, που μετατρέπουν ναούς σε εστιατόρια!

Προφανώς εξοργίζει κάθε Έλληνα και χριστιανό η βεβήλωση της Αγίας Σοφίας, αλλά το σημαντικότερο είναι να γνωρίζει καθένας μας και να ενστερνίζεται την ιστορία που κρύβεται πίσω από το σύμβολο. Ακόμη και αν κατεδαφίσουν οι Τούρκοι την Αγία Σοφία, η ιστορία που αντιπροσωπεύει το στολίδι της Ορθοδοξίας δεν μπορεί να διαγραφεί. Η ιστορία δεν σβήνει με μια υπογραφή. Όπως βέβαια, ο Χριστός, η Παναγία και οι Άγιοί μας δεν εξαφανίζονται, αν καούν οι εικόνες τους, ούτε και η Ελλάδα, όταν κάποιοι καίνε τη σημαία μας! Η Αγία Σοφία, οι εικόνες, τα σύμβολα, είναι τύποι, για να οδηγούμαστε στην ουσία. Η Αγία Σοφία δεν είναι οι τοίχοι και ο τρούλος της, ούτε καν τα σπάνια ψηφιδωτά, αλλά η ζωντανή ιστορία χιλίων χρόνων των προγόνων μας.

Τα περί τύπου και ουσίας φαίνονται ξεκάθαρα και στη διδασκαλία και δράση του Χριστού. Στη συγκλονιστική συνομιλία του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα, τη μετέπειτα αγία Φωτεινή, όταν αυτή τον ρωτάει «πού πρέπει να λατρεύεται ο θεός», ο Χριστός απαντά «Πνεύμα ο θεός και τους προσκυνούντας αυτόν εν πνεύματι και αληθεία δει προσκυνείν». Η λατρεία του θεού δεν εξαρτάται από κανέναν ναό Σολομώντος και καμία Αγία Σοφία, αλλά από την προσωπική και συλλογική ένωση με τον θεό μέσω του Αγίου Πνεύματος και του Χριστού ως αλήθειας στη θεία ευχαριστία. Με άλλα λόγια, ένας ταπεινός ναΐσκος αρκεί, για να συντελεστεί η ένωση θεού και ανθρώπου μέσα στην καρδιά του ανθρώπου. Ο θεός δεν κατοικεί σε κανέναν ναό, αλλά στις καρδιές των ανθρώπων. Προφανώς η σύναξη των πιστών για τα μυστήρια της εκκλησίας γίνεται σε κάποιον ναό, όμως ο ναός του Αγίου Πνεύματος είναι η καρδιά των πιστών. Αλλά και στην Παλαιά Διαθήκη ο θεός φωνάζει στους Εβραίους: «τας εορτάς υμών μισεί η ψυχή μου … καθαροί γίνεσθε … και δεύτε διαλεχθώμεν». Ο θεός θέλει καθαρή καρδιά και όχι γιορτές και πανηγύρια.

Η Αγία Σοφία αποτελεί το ύψιστο σύμβολο της Νέας Ρώμης, του ένδοξου Βυζαντίου, όπως και ο Παρθενώνας της ελληνικής αρχαιότητας, ενώ λειτουργεί και ως εθνικό, θρησκευτικό και πολιτιστικό σύμβολο. Φοβάμαι όμως ότι πριν από τη σημερινή ισλαμική βεβήλωση του ναού, οι ίδιοι οι Νεοέλληνες κατεδαφίσαμε την Αγία Σοφία μέσα μας ως σύμβολο ζωντανής ιστορικής παράδοσης και ως σύμβολο ζωντανής χριστιανικής πίστης. Το τουρκικό ισλάμ κλέβει και μεταποιεί το ύψιστο σύμβολό μας, όμως μάς δείχνει ότι η πίστη και παράδοσή μας οδεύουν στην απονέκρωση. Τι τη θέλουμε την Αγιά-Σοφιά; Έχουμε το γήπεδο της ΑΕΚ, η οποία έχει και σήμα τον δικέφαλο, όπως και ο ΠΑΟΚ!